شناخت نظام هندسی پنهان در ساختار ترکیب بندی نقاشی ایرانی، مطالعه موردی نگارهای از نسخه ظفرنامه تیموری

هندسه پنهان، مختصاتی هندسی است که هنرمند بر اساس آن به ترکیب بندی اثر خود می پردازد و هدف از آن ایجاد یک کل منسجم است به گونه ای که حاوی بیان هنری باشد. این هندسه و تناسبات منطقی آن، از آنجا که به طور محسوس در اثر مشاهده نمی شود، «هندسه پنهان» و از آنجا که بنیان اثر بر اساس آن پی ریزی شده است. «هندسه بنیادین» نیز نامیده می شود. در حقیقت در بررسی هندسه پنهان پژوهشگر به دنبال شناخت اصول هندسی ای است که هنرمند صاحب اثر بر مبنای آن به ساماندهی عناصر موجود در اثر خود پرداخته است.پژوهش حاضر، ضمن بررسی هندسه پنهان موجود در اثر استاد کمال الدین بهزاد، نگاره مجلس جشن ورود تیمور از ماوراءالنهر به سمرقنداز کتاب ظفرنامه تیموری محفوظ در موزه کاخ گلستان تهران، می کوشد با پرداختن به اصول دقیق تناسبات و هماهنگی موجود در اجزایاثر، مسائل و پرسش های زیر را مورد بحث و تحلیل قرار دهد: روشن ساختن چگونگی روابط هندسی پنهان در چیدمان عناصر موجود درساختار ترکیب بندی نگاره کمال الدین بهزاد و اینکه چگونه می توان به مدد روش تجزیه و تحلیل هندسی، تناسب و هماهنگی میان موضوعاثر و انتخاب نوع زیرساخت هندسی موجود در نگاره را تبیین نمود؟ از اینرو آشکار ساختن زیرساخت هندسی پنهان و نیز هماهنگی ساختارصوری و محتوا در اثر کمال الدین بهزاد موضوع مهمی است که این پژوهش سعی دارد تا در حد توان به شناسایی آن بپردازد. از سوی دیگرشناخت هندسه پنهان و وجوه ناپیدا از عمق و ژرفای ساختار نگاره های بزرگان تاریخ هنر ایران همچون بهزاد در خلق آثار نگارگری در ایرانامروز یاریرسان خواهد بود. روند تحلیل فرمی آثار، عمل یا آموزهای است که بر ساختار صوری و ویژگی های آن تأکید می ورزد. در اینجامقصود از بررسی و تجزیه و تحلیل هندسی در صورت یا فرم، بررسی کاربرد قراردادهایی است که صرفاً جلوه صوری یک اثر و تناسبات پنهانآن را بارز می کند؛ که در این راه از نظریه های بنیادی در دانش هندسه و اصول تناسبات طلایی در شناسایی روابط مطلوب و هندسه پنهانو سنجیده در طرح ریزی های کمال الدین بهزاد بهره گرفته می شود. در نتیجه، با کمک مختصات هندسی و تناسبات منطقی روشن می گرددبرای خلق آثاری شگرف، در این نگاره افزون بر اسپیرال هندسی، از تناسباتی بر پایه اعداد اصم و عدد فی نیز استفاده شده که خبر از سیرتکاملی ترکیب بندی در نقاشی ایرانی و رسیدن به اوج تناسبات در زیرساخت نگاره ها دارد.