عقل جوهری

تعقل جوهری یا ارزشی، بیانگر ارزش های بنیادی یا پایداری است که با بصیرت و قدرت قضاوت صحیح، در پی خیر و مصلحت آدمی و جهت دهنده الگوهای رفتاری مطلوب بوده، حتی اگر بازدهی اقتصادی در پی نداشته باشد. در این نوع تعقل جنبه اخلاقی، مقدم بر جنبه های کاربردی و مادی است، در نتیجه از منظر تعقل جوهری، لزوما آنچه سود بخش باشد، اصلح و ارجح نبوده، اقتصاد اصل نیست و حقیقت لزوما وابسته به فراوانی و منافع مادی مرتبط نیست. عقل جوهری، اخلاق و معانی متعالی را وارد ابعاد زندگی می­کند که متفاوت از محاسبه­گری است. این نوع تعقل، برخاسته از باورهای اصیل و با ثبات است و از اصالت برخوردار است که تعیین کننده مسیر ارزش­های ابزاری است. این نوع تعقل، در پی درک واقعی زندگی معقول (زندگی توام با مسئولیت و مبتنی بر اصول اخلاقی) است و حامل جنبه­های ارزش­های اخلاقی که لازمه حیات اجتماعی است و کمتر تابع شرایط و مقتضیات است و از جامعیت و کلیت برخوردار است، از این نظر عقل جوهری و ارزشی را باید عمل ذهنی دانست که با بصیرت و آگاهی روابط بین وقایع را در موقعیت­های معین آشکار نموده و به آدمی قدرت قضاوت و داوری، انتخاب و استقلال می­بخشد و آزادی حقیقی او را متبلور و محقق می­سازد.