برنامهریزی مطالعات و پایش لغزشها به منظور کنترل و مدیریت ریسک

زمینلغزشها جزو یکی از بلایای طبیعی مطرح بوده که وقوع آن ناشی از فعل و انفعالات سطحی و عمقی زمین است که تحت تاثیر پدیدههای طبیعی و یا عوامل انسانی بوقوع میپیوندند. لذا مطالعات و شناخت آنها بمنظور اجتناب از محل ناپایدار، کنترل حرکت، و انجام عملیات نجات بسیار ضروری میباشد. مطالعات زمینلغزش به مجموعه مشاهدات صحرائی و بررسیهای سازماندهی شده جهت شناخت پدیده زمینلغزش گفته میشود. مطالعات زمینلغزشها با دو هدف شناخت استعداد وقوع لغزشها در یک ناحیه یا منطقه (مطالعات منطقهای) و شناخت نوع و مکانیسم لغزشهای فعال ( مطالعات موردی، سایت) برنامهریزی میگردد. یافتههای این مطالعات جهت برنامه ریزی توسعه منطقهای، عملیات کنترل حرکت و جلوگیری از وقوع لغزش و مدیریت ریسک بکار گرفته میشود. یک مطالعه زمینلغزش باید اطلاعات کاملی را در مواردی نظیر احتمال وقوع بر اساس توزیع مکانی، احتمال وقوع بر حسب توزیع زمانی، نوع لغزش، بزرگی لغزش، سرعت لغزش، مسافت جابجایی لغزش و مساحت تحت تاثیر لغزش ارائه دهد. مطالعات یک منطقه ناپایدار با توجه به هزینههای بالای مطالعات و اکتشافات اعم از سطحی و زیر سطحی معمولا با استفاده از تعداد محدودی از اطلاعات انجام میگردد، لذا باید ضمن پرهیز از مطالعات غیر قابل استفاده، ترتیبی اتخاذ گردد که سرمایه و زمان موجود بر روی مسائل اصلی و مؤثر در داوری نهائی متمرکز شود. مطالعات منطقهای و تهیه نقشه های پهنهبندی خطر وقوع لغزش از زمانی توسعه پیدا کرد که افزایش نرخ جمعیت استفاده بیشتر از مناطق مرتفع را برای اهداف مسکونی و اقتصادی اجتناب ناپذیر کرد. لذا در برنامههای توسعه منطقهای تهیه نقشههای پهنهبندی خطر وقوع لغزش، نشست و روانگرائی در دستور کار مطالعات قرار گرفت. نقشههای پهنه بندی نقشه- هائی هستند که بر اساس اطلاعات صحرائی و بررسی شرایط مناسب برای وقوع لغزش در هر منطقه، پهنههای مستعد لغزش را بر اساس خطر وقوع بالا، متوسط و پائین تعیین میکند. نقشههای پهنهبندی باتوجه به کاربری آنها در مقیاس- 1) و مقیاس بزرگ ، / 1 تا 500000 / 1) متوسط، ( 25000 / 1 تا 500000 / 1>)، منطق های ( 100000 / های ملی ( 1000000 1) تهیه میگردند. / 1/5000 تا 15000 ) مطالعات موردی معمولا به دنبال تکمیل مطالعات منطقهای و شناسائی نقاط با خطر بالا و جهت مطالعه لغزشهای فعالی که دارای علائم سطحی مشهود هستند صورت میپذیرد. مطالعات موردی که به آن مطالعات صحرائی نیز گفته میشود، بر روی یک و یا چند لغزش مجاور هم و یا یک منطقه محدود صورت میپذیرد . این مطالعات معمولا با ه دف شناسائی جزئیات زمین لغزشها و تجزیه و تحلیل مکانیزم حرکت، زمان وقوع لغزش اصلی و منطقه تحت تأثیر وقوع انجام میپذیرد. گرچه در هر کشور متناسب با سطح توسعه فنآوری، برنامههای متفاوتی به عنوان مراحل مطالعات پیشنهاد میگردد، ولی بطور کلی یک مطالعه باید قادر به پاسخ دادن به سئوالات اصلی شامل: اساساً هدف از مطالعه چیست، علت اصلی فعال شدن این لغزش در حال حاضر چیست، عوامل اصلی و فرعی موثر در رانش کدامند، آیا با کنترل عوامل موثر لغزش قابل کنترل است، مکانیسم وقوع لغزش چگونه است، آیا در جهت تبدیل شدن به یک لغزش سر یع حادثه ساز پیش میرود، منطقه تحت تاثیر لغزش در پائین دست به چه میزان است و بالاخره میزان احتمال وقوع و ریسک چقدر است، باشد. در این نوشتار با توجه به اهمیت مطالعات زمینلغزشها به عنوان یکی از بلایای طبیعی مطرح در مناطق کوهستانی کشور و آسیبهای ناشی از عدم مدیریت صحیح طرحهای توسعهای و ضرورت رعایت صرفه اقتصادی در انجام مطالعات، روش - های مختلف برنامهریزی مطالعاتی از منابع متعدد مرور گشته و تلاش گردیده مجموعهای نسبتاً کاملی از اطلاعات مورد نیاز جهت تدوین برنامه مطالعات را که مورد نیاز یک محقق و کارشناس مطالعاتی زمین لغزشها است، ارائه گردد . بطور کلی مراحل یک مطالعه شامل نحوه جمعآوری اطلاعات، مطالعات دفتری، برنامهریزی عملیات صحرائی اعم از مطالعات سطحی و زیر سطحی، برنامهریزی عملیات پایش زمینلغزش و عوامل موثر محیطی و بالاخره نحوه نمایش و ارائه اطلاعات بوده که در هر بخش در حد امکان معرفی گردیده است.

کلیدواژه ها:

زمینلغزشها ، مطالعات ، کنترل