تبارشناسی شخصیت نمایشی کوسه در آیین های نمایشی ایران

از دوران ساسانی تا اکنون حضور شخصیتی نمایشی با عنوان کوسه در گروهی از آیین های مردمانه در بیشتر مناطق ایران گزارش شده است. قصۀ نمایشی، گونه گونی شخصیت های نمایشی و زمان اجرا در اجراهای مناطق متفاوت اند. بیشتر پژوهشگران، بدون در نظر داشتن تفاوت های ساختاری آیین های یاد شده، تبار مشترکی برای کوسه ای که در این گروه از نمایش ها پدیدار می شود قائل اند. در پژوهش حاضر تلاش شد تا با نگاه به تفاوت های ساختاری؛ به ویژه، قصۀ نمایش این آیین ها، تبار کوسه در آیین های نمایشی ایرانی باز جسته شود. از این رو نخست این گروه از آیین ها بر پایه قصه نمایش دسته بندی و سپس با توجه به نشانه های رمزینه شده، تفسیری از هر گروه از آیین ها و کار ویژه شخصیت نمایشی کوسه ارائه شد. با روشن شدن همانندی ها و ناهمانندی ها چنین گمانی قوت گرفت که نسخه های گوناگون شخصیت کوسه، که در گروهی از آیین های ایرانی پدیدار می شود، تبار مشترکی ندارند و تنها نامی وام گرفته برای این گروه از شخصیت های نمایشی است. به نظر می آید در آیین کوسه برنشین، پدیدار شده کوسه، ارائه تصویری هجو شده از سواری آرمانی است. در آیین های پیشانوروزی این عنوان جایگزین پیربابو شده است. در آیین های کوسه چوپانی آمیزه ای از چند شخصیت است که کار ویژه هایی ناهمگن بدو نسبت داده شده و در آیین های بازخوانی جایگزین عروسک باران شده است و طرح قصه نمایشی را دگرسان کرده است.

کلیدواژه ها:

آیین نمایشی ، کوسه ، کوسه چوپانی ، پیربابو ، ناقالدی ، گلین