بررسی اثرات استفاده از مالچ های پلاستیکی در سیستم آبیاری قطره ای سطحی در باغ های پسته

به منظور مطالعه جنبه های مختلف تاثیر استفاده از خاکپوش پلاستیکی در سیستم آبیاری قطره ای در باغ های پسته، تحقیقی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، در دو باغ پسته )رقم اوحدی( با شرایط متفاوت از نظر میزان آب مصرفی (4100 و 6170 متر مکعب در هکتار)، دور آبیاری (8 و 12 روز) و وضعیت رشد درختان، به مدت سه سال و 6 ماه (95-1391)، در حومه غربی رفسنجان اجرا شد. در هر باغ سه سطح پوشش، شامل: بدون خاکپوش (تیمار C)، خاکپوش های پلاستیکی سیاه و سفید (تیمارهای MB و MW)، در سه تکرار اجرا شد. در نهایت اثر استفاده از خاکپوش پلاستیکی بر شاخص های رویشی، کمی و کیفی محصول، میزان رطوبت و شوری خاک، غلظت عناصر غذایی خاک و برگ، بهره وری مصرف آب (WUP)، گرفتگی قطره چکان ها و جمعیت قارچ Aspergillus section Flavi در خاک، با مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن، انجام شد. ضمن اینکه جنبه های اقتصادی این تحقیق نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج، تاثیر معنی دار استفاده از خاکپوش پلاستیکی بر اغلب شاخص های رویشی، کمی و کیفی محصول و نیز WUP را نشان داد. در اغلب موارد، رنگ خاکپوش تاثیر چندانی بر این شاخص ها نداشت. در مجموع کاربرد خاکپوش پلاستیکی، بسته به وضعیت درختان، باعث افزایش وزن خشک محصول تا 1090 گرم به ازای هر درخت، کاهش درصد پوکی میوه تا 10/6 درصد، افزایش درصد خندانی میوه تا 11/2درصد، کاهش تعداد دانه در انس پسته تا 2/3 واحد و افزایش بهره وری مصرف آب تا 100 درصد نسبت به تیمار شاهد گردید. استفاده از خاکپوش پلاستیکی، متوسط رطوبت حجمی خاک در عمق حداکثر توسعه ریشه (75-25 سانتی متر) و عمق 75-0 سانتی متر را به ترتیب تا 8 و 12 درصد افزایش داد. ضمن اینکه امکان افزایش دور آبیاری تا دو برابر حالت بدون پوشش را فراهم نمود. معادلات تغییرات رطوبت حجمی خاک در عمق حداکثر توسعه ریشه درختان و در فاصله بین دو آبیاری متوالی برای هر دو باغ بدست آمد. بر اساس معادلات استخراج شده و مقادیر رطوبتی در دو حد نقطه پژمردگی دایم (PWP) و رطوبت سهل الوصول (RAW) در خاک باغ های آزمایشی، دور آبیاری مناسب درختان پسته در خاک های لومی شنی تا شنی لومی، به ترتیب در حالت بدون خاکپوش 6 تا 8 روز و در صورت استفاده از خاکپوش پلاستیکی 12 تا 15 روز بدست آمد. نتایج نشان داد که استفاده از خاکپوش پلاستیکی، بسته به میزان آب مصرفی، دور آبیاری، بافت خاک و محل نمونه برداری، شوری سطح خاک را نسبت به تیمار شاهد، از 30/8 تا 51/8 درصد کاهش داد. ضمن اینکه متوسط شوری عمق 0 تا 120 سانتیمتری خاک نیز نسبت به تیمار بدون خاکپوش، از 20/4 تا 27/7 درصد کاهش یافت. نتایج اندازه گیری غلظت کاتیون های کلسیم، منیزیم و سدیم و آنیون کلر محلول خاک نشان دهنده تغییرات تقریبا همسو با تغییرات شوری است به طوری که غلظت همه کاتیون ها و آنیون کلر تحت تاثیر استفاده از خاکپوش در هر دو باغ آزمایشی کاهش یافت. اگر چه نتایج اثر تیمارهای آزمایشی بر غلظت عناصر غذایی خاک، نشان دهنده افزایش غلظت عناصر پتاسیم قابل جذب خاک در باغ شماره 1 و فسفر قابل جذب خاک در هر دو باغ آزمایشی، حداقل در برخی اعماق خاک، در تیمار خاکپوش سفید بود، اما این تغییرات، غلظت این عناصر در برگ را تحت تاثیر قرار نداد. همچنین استفاده از خاکپوش، تاثیر معنی داری بر غلظت قابل جذب عناصر ریزمغذی خاک و غلظت آنها در برگ درختان پسته نداشت. نتایج نشان داد که جمعیت قارچ در دو تیمار خاکپوش پلاستیکی سفید و سیاه در همه ماه های نمونه برداری به استثنای آذر ماه، پایین تر از تیمار شاهد می باشد. در همه ماه های نمونه برداری جمعیت قارچ در خاکپوش سیاه در مقایسه با خاکپوش سفید کمتر بود.کاهش جمعیت قارچ در تیمار خاکپوش سیاه، 64 و 47/79 درصد به ترتیب در باغ شماره 1 و 2 در مقایسه با شاهد مشاهده گردید. نکته قابل تامل در این تحقیق، تراکم جمعیت قارچ در تیمار شاهد در ماه های آبان و آذر بود که بر خلاف روند افزایشی جمعیت قارچ در دو تیمار پوشش سفید و سیاه، روند کاهشی را نشان داد. به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد که کاربرد خاکپوش های پلاستیکی سفید و سیاه می تواند، جمعیت قارچ Aspergillus section Flavi را به طور معنی داری در ماه های گرم سال کاهش دهد. جهت بررسی وضعیت گرفتگی قطره چکان ها، از شاخص های تغییرات دبی آب خروجی از قطره چکان ها (Qvar) و یکنواختی پخش آب (EUm) استفاده شد. نتایج نشان داد، در هر دو باغ آزمایشی، پس از دو سال استفاده از خاکپوش پلاستیکی روی لوله های آبده، شاخص های Qvar و EUm در وضعیت بهتری نسبت به تیمار شاهد قرار گرفتند. از نظر شاخص Qvar، توزیع آب در تیمار شاهد با ثبت میانگین 19/09 و 16/64 درصد، به ترتیب در باغ های شماره 1 و 2، در وضعیت قابل قبول قرار گرفت. در صورتی که تیمارخاکپوش پلاستیکی سیاه با میانگین تغییرات دبی 8/37 و 8/44 درصد در این دو باغ، از نظر شاخص Qvar در حد مطلوب قرار گرفت. در مورد شاخص EUm نیز تیمار شاهد با ثبت میانگین های 89/01 و 89/79 درصد، عملکرد سیستم را در باغ های شماره 1 و 2 در حد خوب نشان داد. در حالی که تیمارهای خاکپوش پلاستیکی سفید و سیاه با میانگین یکنواختی پخش آب 95/84 و 95/26 درصد، عملکردی عالی در توزیع آب در باغ داشتند. ضمن اینکه رنگ خاکپوش تاثیری بر این شاخص ها نداشت. در مجموع استفاده از خاکپوش پلاستیکی با کاهش رسوب املاح در محل خروج آب از قطره چکان ها، باعث بهبود توزیع آب در باغ گردید.در بحث ارزیابی اقتصادی استفاده از خاکپوش، بسته به شرایط باغ و درختان، مقدار سود کسب شده متفاوت بود. اما آن چه که به طور قطع می توان گفت این است که استفاده از خاکپوش پلاستیکی در سیستم آبیاری قطره ای سطحی درختان پسته، سود آور بوده و دارای توجیه اقتصادی است.کلید واژه ها: ارزیابی اقتصادی، بهره وری مصرف آب، پسته، جمعیت قارچ، عناصر غذایی، یکنواختی پخش آب.