باغستان سنتی قزوین: مدیریت بهره وری از سیلاب و الگویی برای حیات زیست محور یک شهر

در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از جمله ایران، بهره برداری از سیلاب، یکی از راه های متداول تامین آب برای کشاورزی بوده استت پخش سیلاب نقش موثری در تغذیه آب های زیرزمینی، تثبیت خاک آبرفتی و احیا و تقویت پوشش گیاهی دارد. باغستان سنتی قزوین نمونه ای از سامانه های پخش سیلاب است که براساس اسناد مکتوب، قدمتی بیش از هزار سال دارد. شهر قزوین در دامنه کوهپایه ای البرز و بروی مخروط افکنه رودخانه های فصلی واقع شده و باغستان سنتی قزوین به عنوان یک سامانه پخش سیلاب کارآمدل، به صورت حلقه سبزی برای حفاظت از شهر در برابر سیلاب های این رودخانه ها احداث شده است این باغات بدون حصار به عنوان بزرگ ترین آبخوان منطقه و سیل بند علیرغم تخریب و کاهش سطح قابل توجه، هم چنان در سه طرف شهر به وسعت 2500 هکتار وجود دارد. آبیاری سیلابی منحصر به فرد باغستان درایران و حتی جهان، موجب تثبیت مرتب و مدلاوم خاک های حاصلخیز ابرفتی و نیز تغذیه سفره های آب زیرزمینی می شود. باغات به صورت حوضچه هایی در کنار هم قرار گرفته اند و با مرزهایی به ارتفاع حدود یک متر از هم جدا می شوند. باغات در فصل بارندگی به نوبت تا ارتفاع کرت ها پر از آب می شوند و بامرزهایی به ارتفاع حدود یک متر از هم جدا می شوند. باغات در فصل بارندگی به نوبت تا ارتفاع کرت ها پر از آب می شوند و این اب به مرور در خاک نفوذ می کند. درختان باام و پسته باغستان و بوته های انگور با یک و حداکثر دوبار آبیاری در ماه های که میزان تبخیر بسیار پاییناست به حیات خود ادامه داده و بهره وری اقتصادی دارند. سیستم بومی مدیریت آب باغستان سنتی قزوین در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده است. امید است آبخوان داری و روش آبیاری سیلابی منحصر به فرد در باغستان سنتی قزوین به جایگاه در خور خویش در اولویت های راهبردی مدیریت آب استان دست یابد.

کلیدواژه ها:

باغستان سنتی ، پخش سیلاب ، آبخوان داری ، رودخانه فصلی ، قزوین