حمیدرضا صفری
50 یادداشت منتشر شدهنظریه بحران به علاوه یک حمیدرضا صفری چارچوبی متفاوت و متمایز برای حل توسعه نیافتگی در ایران(بخش چهارم- تمایز و برتری نظریه نسبت به دیگر نظریات)
ارزیابی نظریه های توسعه
محمود سریع القلم
● هسته سخت: توسعه نیازمند اصول جهانی (حکومت قانون، اجماع نخبگان، و اصلاح فرهنگ سیاسی) و ادغام در اقتصاد جهانی است .
● کمربند محافظ: مثال های ایرانی مانند فردگرایی افراطی و موانع اجماع نخبگان .
● هستی شناسی مثبت: پیشنهاد اقتصاد دانش بنیان، اصلاحات نهادی، و تمرکز بر شخصیت فردی توسعه یافته .
● هستی شناسی منفی: توجیه موانع توسعه به دلیل عدم همسویی با اصول جهانی .
● پیشرو/پس رو: تا حدی پیشرو (فرضیه های جدید مانند ادغام جهانی)، اما وابستگی به مفاهیم وارداتی و کمبود آزمون های تجربی آن را محدود می کند .
● اشکالات پایه ای: نخبه چه تعریفی دارد؟ آیا نخبگان امتحان خود رادر قالب نخبگان فرصت طلب و فرصت طلبان نخبه در ایران پس نداده اند؟ تقویت کدام نخبگان؟ هر نظام سیاسی حاکم تعریفی از نخبه دارد و تا نظام های سیاسی اصلاح نشوند، نخبه های مورد نظر خود را در تعریف نخبه قرار می دهند. پس نمی توان به همین دلیل به نظر ساده چنین راهکاری را انتخاب و یا عملی دانست.
کاظم علمداری
● هسته سخت: عقب ماندگی ایران نتیجه عدم جدایی دین و دولت و عوامل جغرافیایی است .
● کمربند محافظ: تحلیل تاریخی از مشروطه تا انقلاب .
● هستی شناسی مثبت: مقایسه با غرب و پیشنهاد اصلاحات ساختاری .
● هستی شناسی منفی: توجیه عقب ماندگی به دلیل عوامل خارجی و فرهنگی .
● پیشرو/پس رو: پس رو، زیرا فرضیه ها کلی و فاقد پیش بینی های نو و آزمون پذیر هستند .
● اشکال اساسی این نظریه این است که یک راهکاری بر بستر مفاهیم غربی و شکاف با کشورهای پیشرفته را مطرح می کند. جامعه ایران تا مشکل پایه ای پذیرش دین و مذهب را در خود دارند(اگر به عنوان مشکل بدانیم) نمی توان به راحتی نسخه جدایی دین از سیاست را برای این جامعه پیچید.
یرواند آبراهامیان
● هسته سخت: توسعه ناموزون (رشد اقتصادی و اجتماعی بدون توسعه سیاسی) زمینه انقلاب اسلامی است .
● کمربند محافظ: ترکیب دیدگاه های موافق و مخالف پهلوی، با تمرکز بر ناپایداری سیاسی .
● هستی شناسی مثبت: تحلیل تاریخی از مشروطه تا انقلاب و پیشنهاد توازن توسعه ای .
● هستی شناسی منفی: توجیه انقلاب به دلیل عدم تعادل توسعه ای .
● پیشرو/پس رو: تا حدی پیشرو (توضیح انقلاب)، اما محدود به تاریخ ایران و فاقد پیش بینی های گسترده تر.
● این نظریه هم بر مبنای الگوهاو تجربه های غربی بنا شده و دچار کلی گویی محض است. این کلی گویی، در حالیست که تعریف توسعه اقتصادی و یا رشد اقتصادی و یا توسعه در ابعاد دیگر خود یک معضل است چه رسد به تقدم و تاخر و یا راهکار برای این موضوع.
● سایر نظریات نیز به جز نظریات حمیدرضا صفری و حسین عظیمی، بر بستر مفاهیم غربی که در جامعه ایران تعریف نشده و مبهم هستند بنا شده اند و بدتر اینکه این تعاریف مبهم با معیار توسعه یافتگی ممالک توسعه یافته که فرآیندی مانند نظریه بحران به علاوه یک را از بطن مفاهیم موجود میان رشته ای و در تطبیق با جامعه ایران برآمده و بنابراین، هم مفاهیم بر اساس مفاهیم میان رشته ای تعریف شده و واضح و جامعه و مانع هستند و بر همین اساس، توسعه یافتگی را فرآیندی پیوسته از بکار گیری همین مفاهیم می داند[1].
حسین عظیمی
● هسته سخت: چرخه های توسعه نیافتگی ناشی از وابستگی به نفت، ناکارآمدی نهادی، و عدم ادغام ساختارهای سنتی و مدرن است .
● کمربند محافظ: شاخص های اقتصادی مانند برنامه ریزی پس از جنگ و توزیع نابرابر درآمد.
● هستی شناسی مثبت: پیشنهاد دولت توسعه گرا، کارآمد، و شفاف با روش شناسی تحلیلی .
● هستی شناسی منفی: توجیه ناکارآمدی به دلیل مدارهای بسته اقتصادی و اجتماعی.
● پیشرو/پس رو: پیشرو، به دلیل آزمون پذیری با شاخص های اقتصادی و ارائه فرضیه های عملی.
صادق زیباکلام
● هسته سخت: توسعه با بازار آزاد و حکمرانی خوب ممکن است .
● کمربند محافظ: نقد تحریم ها، ایدئولوژی ها، و سیاست های داخلی .
● هستی شناسی مثبت: تحلیل های پراکنده با تاکید بر اصلاحات اقتصادی .
● هستی شناسی منفی: توجیه مشکلات به دلیل موانع خارجی مانند تحریم ها .
● پیشرو/پس رو: پس رو، به دلیل کلی بودن و کمبود پیش بینی های نو و آزمون پذیر .
حسین بشیریه
● هسته سخت: موانع توسعه سیاسی در تمرکز قدرت و fragmentation اجتماعی نهفته است.
● کمربند محافظ: تحلیل تاریخی پهلوی و مشروطه با تمرکز بر موانع دموکراتیک .
● هستی شناسی مثبت: پیشنهاد مشارکت اجتماعی و نهادهای دموکراتیک .
● هستی شناسی منفی: توجیه عقب ماندگی به دلیل ساختارهای استبدادی .
● پیشرو/پس رو: تا حدی پیشرو (توضیح موانع سیاسی)، اما به دلیل کمبود راهکارهای عملی محدود است.
احمد اشرف
● هسته سخت: توسعه نیافتگی ایران نتیجه موانع تاریخی مانند استبداد، عدم شکل گیری بورژوازی، و تاثیرات خارجی است.
● کمربند محافظ: تحلیل های جامعه شناختی از ساختارهای استبدادی و نابرابری های اجتماعی.
● هستی شناسی مثبت: پیشنهاد تقویت جامعه مدنی و کاهش استبداد .
● هستی شناسی منفی: توجیه عقب ماندگی به دلیل سلطه تاریخی استبداد .
● پیشرو/پس رو: تا حدی پیشرو (تحلیل های تاریخی عمیق)، اما به دلیل تمرکز بر تاریخ، پیش بینی های نو محدود است .
همایون کاتوزیان
● هسته سخت: جامعه کوتاه مدت (کلنگی) به دلیل استبداد و عدم تداوم نهادی مانع توسعه پایدار است .
● کمربند محافظ: تحلیل های تاریخی مانند مسئله جانشینی و مشروعیت .
● هستی شناسی مثبت: پیشنهاد تداوم نهادی و کاهش استبداد .
● هستی شناسی منفی: توجیه ناپایداری به دلیل چرخه های انقلاب و جغرافیا .
● پیشرو/پس رو: تا حدی پیشرو (توضیح تاریخی قوی)، اما فاقد پیش بینی های عملی گسترده.
مجتبی لشکربلوکی
● هسته سخت: توسعه نیازمند استراتژی یکپارچه و نیلوفران آبی (ریزنهادهای تغییرساز) است
● کمربند محافظ: ترکیب فراتحلیلی نظریه های توسعه ایران .
● هستی شناسی مثبت: پیشنهاد نوآوری های دومینووار و موفقیت های کوچک
● هستی شناسی منفی: توجیه عقب ماندگی به دلیل فقدان استراتژی.
● پیشرو/پس رو: پیشرو، به دلیل ارائه راهکارهای عملی و تلفیقی، اما نیاز به آزمون های تجربی دارد .
حمیدرضا صفری (بحران به علاوه یک)
● هسته سخت: چرخه های بحران ناشی از شکاف مصداق-مفهوم، فرآیندهای نمایشی، و مکانیسم "به علاوه یک" است .
● کمربند محافظ: الهام از کانتور، دکارت، و مثال های ایرانی مانند پروژه های ارزی و ناکارآمدی آموزشی
● هستی شناسی مثبت: پیشنهاد بازتعریف بومی، تقویت جامعه مدنی، و پاسخگویی سیاسی
● هستی شناسی منفی: توجیه شکست ها به عنوان "بحران های اضافی" ناشی از فرآیندهای نمایشی
● پیشرو/پس رو: پتانسیل پیشرو به دلیل پیش بینی بحران های جدید و کاربرد جهانی، اما وابستگی به استعاره های وارداتی (مانند کانتور) و نیاز به آزمون تجربی بیشتر ممکن است کمربند محافظ را ضعیف کند .
[1] https://civilica.com/doc/2307421
https://civilica.com/doc/2307422