بررسی عوامل جامعه شناختی گذار از مشارکت سنتی به مشارکت مدرن در راستای مدیریت پایدار خاک و آب در ایران

به منظور بررسی وضعیت کنونی مشارکت و اعتماد در حوزه توسعه روستایی بویژه امور مربوط به مدیریت خاک و آب و تدوین چارچوبی برای ابعاد اجتماعی توسعه پایدار و چگونگی ارتقاء سرمایه اجتماعی در جامعه در حال گذار ایران برای بکارگیری در مدیریت پایدار، پژوهشی طی سالهای 91-92 انجام شد. در این روند خصوصیات جامعه سنتی و چگونگی مشارکت و اعتماد در جامعه سنتی ایران بویژه در حوزه مسایل توسعه روستایی ذکر گردید. سپس ورود به مدرنیزاسیون کشاورزی با اصلاحات ارضی دهه 40 شمسی و خصوصیات جامعه مدرن مورد بحث قرار گرفت. برای اینکه بتوان با توجه به شرایط کلی جامعه زمینه نظریه سازی در این راستا فراهم گردد لازم بود نتایج پژوهش ایران شمول باشد. بنابراین تحقیقات مختلف انجام شده که موضوع آنها مشارکت و اعتماد بوده، مناطق جغرافیایی مختلف کشور را در برداشته و از تنوع موضوع برخوردار باشند، انتخاب گردید. مقالاتی که نشان دهنده وضعیت اعتماد و مشارکت جامعه کشاورزان منطقه در طرحهای متفاوت در دست اجرا از قبیل طرح های نوین آبیاری و مدیریت آب، حفظ حوزه آبخیز، حفاظت خاک، یکپارچه سازی اراضی، گرایش به ترویج کشاورزی، برنامه های توسعه روستایی و تعاون و... مورد تحلیل نهایی قرار گرفت. نهایتا 18 مطالعه که بیش از 20 منطقه شامل استانهای مرکزی، قم، گلستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، ایلام، کرمانشاه، خوزستان، اصفهان (کاشان، جرقویه)، یزد، فارس (شیراز، نی ریز)، هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، چهارمحال و بختیاری و بوشهر را در بر می گیرد، انتخاب گردید. پراکندگی نقاط در مطالعات و نتایج حاصل از آنها امکان نتیجه گیری اجمالی از وضعیت موجود در کشور را فراهم نمود. این مطالعات جامعه آماری مشتمل بر 77479 نفر،5233 خانوار، 67 روستا و 4 میلیون و ششصدو پنجاه هزار هکتار را در برداشته که جامعه نمونه مورد مطالعه آنها 2934 نفر (بهره بردار، پژوهشگر، سیاستگذار)، 744 خانوار و 25000 هکتار را شامل می گردد. نتایج نشان داد در یک نگاه اجمالی مشارکت ذی نفعان در پروژه ها ی خاک وآب در سطح ضعیف تا متوسط می باشد. دلایل پایین بودن مشارکت به دو دسته کلی یعنی دلایلی که ریشه ی آن به دولت و حکمرانان مربوط می شود و دلایلی که به خود افراد و شرایط جامعه بر می گردد، تقسیم بندی گردید. دلایل عدم مشارکت روستاییان که علت آن مربوط به دولت می باشد، ناشی از نوع سیاستگذاری ها و نگرش دولت(یکجانبه نگری و تمرکز گرایی، عدم پیوستگی سیاستگذاری ها،...)، نحوه اجرای طرح ها و افزایش بی اعتمادی، دخالت ندادن بهره برداران، عدم آموزش و اطلاع رسانی نهادهای دولتی و بی توجهی به زیرساخت ها و دانش بومی می باشد. دلایلی که به خود افراد و شرایط جامعه بر می گردد ناشی از خصوصیات فرهنگی (دیرپذیری نسبت به نوآوری، تقدیرگرا بودن،...)، خصوصیات اجتماعی و عامل اقتصادی می باشد.

کلیدواژه ها:

اعتماد ، توسعه پایدار ، سرمایه اجتماعی ، مشارکت ، خاک و آب