راهکارهای اجرایی ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی با تکیه بر برنامه ریزی شهری

پدیده اسکان غیررسمی، جلوه گر نارسایی های کلان، میانی و خرد در نظام برنامه ریزی و عرصه کالبدی، فرهنگی، اجتماعی و... می باشد. شاید بتوان یکی از دلایل عمده این پدیده را حذف اقشار کم درآمد از نظام رسمی برنامه ریزی شهری دانست. امروزه در جهان، سیاست تخریب و تخلیه اجباری اسکان غیررسمی کاملاً مطرود و خلاف پایه ای ترین حقوق بشر دانسته شده است و آنچه واقع بینانه تر و نوع دوستانه تر است، راه حل مدارا گرایانه و اصلاح تدریجی در راستای یکپارچگی با شهر رسمی است. در این رابطه اجماع نظری کلی وجود دارد که توسعه سکونتگاه های مزبور را می بایست با ساز و کارهایی درونزا مدیریت و راهبری نمود تا از یک سو، ظرفیت سازی نهادینه شده در اجتماعات محلی برای اداره امور خود به ارمغان آید و از سوی دیگر نیز تحقق توسعه مزبور چارچوبی منطقی و اجرایی به خود بگیرد. تحقیق حاضر قصد آن را دارد که با بازشناسی برخی از مسائل و مشکلات عام در سکونتگاه های غیررسمی ارتقاء شرایط سکونت را از دیدگاه راهکارهای اجرایی در حوزه برنامه ریزی شهری مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از این پژوهش را می توان در قالب فرصت های موجود و یا از دست رفته شهری در بافت های سکونتی غیررسمی عنوان نمود که نظام برنامه ریزی شهری از آن کمتر بهره ای داشته است. به عبارت دیگر این سکونتگاه ها به دلیل دسترسی مناسب به مراکز اقتصادی- فعالیتی (که از عمده ترین موارد مکان یابی اقشار کم درآمد شهری است)، با راهکارهای اجرایی مؤثر در مقوله ارتقاء جایگاه کمی و کیفی خود در شهرها می توانند در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و... توسعه یابند که این امر با ظرفیت سازی در ابعاد جمعیتی و فعالیتی نیز همراه می باشد. در حقیقت برآیند مطالعات این باب ناظر بر آن است که در بیشتر مواقع می توان با بهره گیری از راهکارهای اجرایی در فرآیند برنامه ریزی شهری به بسترسازی نفوذ توسعه در سکونتگاه های غیررسمی نائل آمد و در مراحل بعدی به واسطه ایجاد الگوی نوسازی، آثار ناشی از نفوذ توسعه مزبور را به سطح های خردتر تسری داد. از همین رو در یک فرآیند چند سویه از برنامه ریزی حمل و نقل، کاربری زمین، جذب و هدایت توسعه، شاید بتوان این رویه برنامه ریزی را به مناسب سازی بستر ورود سرمایه، ایجاد جاذبه سرمایه گذاری و ارتقاء منزلت اجتماعی و روحیه ساکنان برای پشتیبانی از فرآیند نوسازی و بهسازی در ساماندهی سکونتگاه های مزبور به شمار آورد.