بررسی ابعاد پایداری در مدارس سنتی ایران نمونه موردی مدرسه خان شیراز

سرمنشاء شکل گیری شهرهای اسلامی مکانی مذهبی مانند بقعه متبرکه و یا در بیشتر موارد مسجد به عنوان خانه خدا و محل تجمع مسلمانان برای برگزاری مراسم مذهبی بوده است. با گردهمآیی مسلمانان در مکانی ویژه به نام مسجد، آن مکان علاوه بر کاربری عبادی، عملکردهای دیگری را نیز به خود اختصاص داده؛ عملکردهایی که در دین اسلام به عنوان اعمالی پراهمیت، نقشی متفاوت را در کنار مسائل مذهبی ایفا میکنند. عملکردهایی چون بحث و وعظ که ابتدا در اطراف هر ستون از شبستان مسجد محفلی ایجاد میکرد، با گذشت زمان به ایوانها و رواقهای مساجد کشیده شد و در نهایت فضای مجزایی را به نام مدرسه به خود اختصاص داد که با اقتباس از همان الگوی فضایی مسجد به عنوان الگویی پاسخگو، عملکردی دیگرگونه را با تداعی همان فضای عبادی در شهر اسلامی پایه ریزی کرد. مدارسی چون مدرسه خان شیراز، مدرسه چهار باغ اصفهان، مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان را میتوان از این نمونه دانست در دهه های اخیر، نیاز گسترده به آموزش و پرورش در ایران موجب ایجاد مدارس بسیاری شده و به موازات رشد آموزش، الگوهای سنتی کالبد مدارس دچار تحولات و دگرگونی های بسیاری شده است. مدارس سنتی ایرانی بسان دیگر فضاهای معماری سنتی فضاهایی پایدار بوده که توانسته اند پاسخگوی نیازهای کاربردی و محیطی در طول سالیان بسیار باشند و این مهم به ویژه در معماری سنتی مناطق گرم و خشک که سطح وسیعی از این سرزمین را در بر گرفته است، آشکارا خودنمایی می کند. لیکن در روزگار معاصر، این الگوهای سنتی فرصت انطباق با شیوه های نوین آموزشی را نیافته و در جدال نابرابر میان سنت و نوگرایی رو به قهقرا رفته اند. هدف از این نوشتار، بازشناسی مدارس سنتی از دیدگاه پایداری بوده تا بدین وسیله بتوان با بهره گیری از میراث گذشتگان به الگوهای مطلوب در طراحی مدارس امروزی به عنوان یکی از عناصر مهم و تاثیرگذار در شهر اسلامی دست یافت. روش تحقیق اتخاذ شده در این نوشتار مبتنی بر مطالعات متون و استفاده از اسناد تصویری در بستر مطالعات کتابخانه ای و به صورت توصیفی - تحلیلی خواهد بود

کلیدواژه ها:

معماری پایدار ، ، مکان مذهبی ، فضای آموزشی ، مدارس سنتی