راهکار های طراحی همساز با اقلیم در شهر زابل

اقلیم از عوامل اصلی سازنده کیفیت محیط طبیعی و از عوامل اصلی اثرگذار بر فعالیت های انسانی در مقیاسهای مختلف است ؛ نگاهی گذرا به تاریخ معماری نشان می دهد که تا قبل از انقلاب صنعتی ، توجه به اقلیم به مثابه یکی از ارکان خلق بناها و سکونتگاههای انسانی ، امری مرسوم بوده اما پس از انقلاب صنعتی و با ظهور معماری مدرن، طراحی ساختمانها بدون توجه به شرایط اقلیمی بستر قرارگیری بناها رایج شده است . در اغلب بناهای طراحی شده در این دوره، شرایط آسایش برای فعالیت های انسانی با اتکا بر تاسیسات و تجهیزات مکانیکی و استفاده از انرژی های فسیلی تامین شده است . با گذشت زمان و پدیدار شدن مشکلات ناشی از مصرف بی رویه انرژی های فسیلی (مانند انواع آلودگی های زیست محیطی ، گرم شدن کره زمین و خطر اتمام انرژی های فسیلی )، از اوایل دهه هفتاد میلادی توجه به ویژگی های اقلیمی در طراحی معماری مورد توجه مجدد قرار گرفت و امروزه به یک جریان قوی در اغلب فعالیت های مرتبط با طراحی ، اجرا و بهرهبرداری از ساختمانها تبدیل شده است . از این رو، پژوهش های اقلیمی در حوزه معماری ، به منظور شناخت عوامل اقلیمی اثرگذار بر فیزیک انسان و ارائه راهکارهایی برای همسازی محیط ساخته شده با عوامل اقلیمی و ایجاد »شرایط محیطی پایدار« ضرورت و اهمیت یافته است . هدف پژوهش حاضر شناخت اقلیم شهر زابل و ارائه راهکارهایی برای طراحی همساز با اقلیم در این شهر با رجوع به پژوهش های معتبر پیشین است . به این منظور، در گام اول، دادههای هواشناسی شهر زابل در یک دوره ده ساله (۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹) تحلیل و شخصیت کلی اقلیم این شهر شناسایی و در گام دوم، برخی از راهکارهای معماری بومی شهر زابل و منطقه سیستان از منظر همسازی با اقلیم مورد بررسی قرار گرفته است . مطالعه این راهکارها از یک سو تکمیل کننده شناخت اقلیم منطقه و از سوی دیگر کمک به شناسایی شرایط اجتماعی -اقتصادی منطقه در گذشته نه چندان دور است . نتایج این بخش از پژوهش نشان می دهد که تابش شدید خورشید، دمای بالای هوا، بارش کم و رطوبت نسبی پایین در اغلب ماههای سال به علاوه وزش بادهای با سرعت زیاد و توام با غبار در بخش قابل توجهی از سال، تعیین کننده اقلیم زابل بوده که ساکنان بومی با درک این شرایط ، راهکارهای مختلفی را برای همسازی بناهای بومی با اقلیم منطقه (متناسب با شرایط اقتصادی -اجتماعی خود) ارائه کردهاند. در گام نهایی مقاله حاضر، بر مبنای گامهای پیشین و با در نظر گرفتن شرایط تغییریافته منطقه ، راهکارهایی برای معماری همساز با اقلیم در شهر زابل ارائه شده است . بدیهی است که ارائه هر راهکار اقلیمی نیازمند پژوهش های دقیق تجربی میانرشته ای و در نظر گرفتن عوامل متعددی غیراقلیمی دیگری است و نتایج این مقاله با توجه به این نکته قابل ارزیابی و استفاده خواهد بود.

کلیدواژه ها:

طراحی اقلیمی ، آسایش حرارتی ، اقلیم گرم و خشک ، شهر زابل .