مطالعات سند ملی آمایش سرزمین ارزیابی تغییرات کاربری/پوشش اراضی ایران ۲۰۱۵ - ۱۹۹۳

سرزمین به عنوان یک پیکره واحد در طی زمان، دستخوش تغییرات است. این تغییرات میتواند ناشی از

فعالیتهای انسانی یا رویدادهای طبیعی باشد. اما گاهی فعالیتهای انسانی باعث تغییرات شگرف در سرزمین

شده و سرزمین را بهگونهای تحت تاثیر قرار میدهد که بازگشت به وضعیت طبیعی به سختی در آن امکانپذیر

است. این وضعیت در خصوص تغییرات اقلیمی بهخوبی در سرتاسر جهان ملموس است و کشور ایران نیز از

این قاعده مستثنا نیست. درواقع تغییرات سرزمینی در مرحله اول در تغییرات کاربری و پوشش اراضی نمود

مییابد. آگاهی از نسبت انواع و توزیع کاربری اراضی و به موازات آن، تغییرات آنها در طول زمان برای

برنامهریزی و قانونگذاری به منظور استفاده بهتر از زمین، شناسایی نواحی و نقاط تحت فشار محیطی و ارزیابی

توسعه ناحیهای اهمیت بسزایی دارد. از آنجاکه تغییر در کاربری اراضی به عنوان تغییرات برگشتناپذیری تلقی

میشوند؛ دسترسی به آمار و اطلاعات بهروز و بهنگام شده و آگاهی از روند این تغییرات از عوامل کلیدی در

برنامهریزیها، تصمیمگیریها و ابزار مدیریت در هر سازمانی است که این امر با کاربرد فرایند آشکارسازی

تغییرات کاربری اراضی میسر خواهد شد. مهمترین موضوع برای برنامهریزان در مواجهه با تغییر کاربری

سرزمین، فهم درست این موضوع است که گزینهها و نتایج مرتبط ناشی از بهکارگیری آنها چه تاثیری در آینده

دارد. از اینرو به منظور هرگونه برنامهریزی سرزمینی همچون برنامه ریزی فضایی، نیاز به شناخت و بررسی این

تغییرات است. لذا در تدوین برنامهریزی فضایی ایران )آمایش سرزمین( به این امر توجه خاص شده است،

بهگونهای که بر اساس مدل تلفیق مطالعات آمایش ملی، ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین بهعنوان یکی از

فرابخشهای اصلی در نظر گرفته شده است که در اولین گام آن بررسی تغییرات کاربری/ پوشش اراضی انجام

میگیرد.

گزارش حاضر به نوعی در نخستین گام برای تعیین توان سرزمین و شناخت ظرفیتهای زیستی سرزمین و

تغییراتی که در طی زمان در آن رخ داده است، نقش بسزایی دارد و از طرفی به عنوان مطالعات پایه شناخته

میشود و لازم به ذکر است که با آمار سایر مطالعات همچون سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری همراستا

میباشد. بدین منظور با استفاده از دادههای سنجش از دور ماهوارههای مودیس، ۹ پروبا ۲ و ...، اطلاعات سازمان

، ۲۴۴۰ و ۲۴۹۵ ، فضایی اروپا طبقات کاربری و پوشش اراضی در بازه زمانی ۲۲ ساله و برای سالهای ۹۱۱۳

در شش کلاس شامل جنگل، کشاورزی، مرتع، محیط آبی، بایر و اراضی انسانساخت تهیه و تولید شد. در

ادامه، مساحت هر کلاس از کاربری محاسبه و تغییرات آن در بازههای مختلف محاسبه گردید. نتایج این گزارش

بیان میکند که در دو دهه اخیر پوشش و کاربری اراضی در کشور بهصورت محسوسی تغییر پیدا کرده است؛

که در این میان مراتع با ۰ میلیون هکتار بیشترین کاهش را داشته است. از طرفی، جنگلها به صورت

چشمگیری به میزان ۹۰۴۱ درصد کاهش پیدا کردهاند. منابع آبی نیز از این قاعده مستثنا نیستند و با کاهش

۳۹۴۰ درصدی مواجه شدهاند. از طرف دیگر، افزایش مساحت مناطق بایر یا بدون پوشش گیاهی به میزان

۲۵۱۹۰۳۳ هکتار و نیز اراضی انسانساز با رشد بسیار زیاد ۹۰۲ درصدی همراه بوده است. همچنین اراضی

کشاورزی نیز در بازه زمانی مورد مطالعه رشد ۹۴ درصدی را نشان میدهد که بیانکننده رشد کمی و نه کیفی

سطوح زیر کشت اراضی است.