الگوی سناسایی سکونتگاه های غیر رسمی با به کراگیری مدل AHP در محیط GIS نمونه موردی: شهر کرج

یکی از مهم ترین مسائلی که شهرهای کشوره ای در حال توسعه را با بحران مواجه کرده است گسترش سکونتگاه های غیر رسمی در آنها می باشد. این سکونتگاه ها با تفاوت در تعریف به عنوان مسکن های کنترل نشده، غصبی، در حال تغییر و تحول، حاشیه ای و خود ساخته خوانده شده اند. برآورد می شود که در حدود یک میلیارد نفر در سرتاسر جهان در این سکونتگاه ها زندگی می کنند. این پهنه ها بستری برای بروز و گسترش ناهنجاری ها و ناپایداری ها هستند. تاکنون تلاش های زیادی برای پاسخگویی به این مأله صورت گرفته است که دامنه ای از برخوردهای قهری و پاکسازی تا اقدامات بهسازی و توانمند سازی را در بر میگیرد. شهر کرج نیز به واسطه فاصله کم و دسترسی های متنوع به تهران از سویی و استقرار بخش مهمی از فعالیت های پایه در پیرامون خود، کانون توجه بخش قابل توجهی از جمعیت مهاجر به حوزه شهری تهران شده و یکی از مسائل اساسی آن ایجاد و گسترش اسکان های غیر رسمی می باشد. شناخت دقیق این سکونتگاه ها از ابعاد مختلف می تواند راهنمایی مناسب برای ارائه راهکارهای ساماندهی آنها باشد. در این راستا و در گام نخست، به کارگیری روشی برای شناسایی پهنه های اسکان غیر رسمی که ضمن داشتن شاخص های سرعت، سهولت و دقت، کم هزینه نیز باشد بسیار ضروری است. هدف از این پژوهش نیز ارائه الگویی با ویژگی های فوق الذکر برای شناسایی سکونتگاه های غیر رسمی است. روش تحقیق در این مقاله مشتمل بر سه مرحله است. در مرحله نخست با انجام مطالعات کتابخانه ای و بررسی پژوهش های مختلف ویژگی های عام سکونتگاه های غیر رسمی مورد بررسی قرار گرفت. مرحله دوم مبتنی بر مطالعات آزمایشگاهی و انجام مدلسازی و مرحله سوم نیز مبتنی بر انجام مطالعات میدانی، پرسشگری و بازدید بوده است. در فرآیند مقاله حاضر ابتدا معیارها و الگویی عام برای شناسایی سکونتگاه های غیر رسمی معرفی گردیده است. سپس بر اساس ویژگی ها و اطلاعات در دسترس از شهر کرج معیارها به کمیت های قابل سنجش در محیط نرم افزار GIS تبدیل و الگویی ویژه برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی شهر کرج ارائه گردید. الگوی پیشنهادی دو سطحی است که در سطح اول از طریق تلفیق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با محیط GIS و استفاده از قابلیت های تحلیلی این نرم افزار شناسایی اولیه و در سطح دوم با استفاده از داده های حاصل از بازدید میدانی و انجام پرسشگری، شناسایی سکونتگاه های غیر رسمی در کاهش هزینه و زمان نیز بسیار موثر بوده است. همچنین از دیگر نتایج این پژوهش ارائه روشی برای تبدیل معیارهای کیفی شناسایی سکونتگاه های غیر رسمی به معیارهای کمی قابل سنجش در محیط GIS می باشد. الگوی پیشنهادی قابل تعمیم به دیگر شهرهای کشور نیز می باشد. همچنین می توان با توجه به خصوصیات و ویژگی های سایر شهرهای کشور و میزان و نوع اطلاعات در دسترس از آنها معیارهای مورد استفاده در سطح اول و دوم الگو را مورد تجدید نظر قرار داد.

کلیدواژه ها:

سکونتگاه های غیر رسمی ، تحلیل سلسه مراتبی (AHP) ، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) ، شهر کرج