شناخت مقرنس کاری به عنوان عنصری زیباشناسانه در معماری مساجد ایرانی اسلامی

مقرنس یکی از عناصر تزیینی معماری است که در زیباسازی بناهای ایرانی به ویژه مساجد و آرامگاه ها نقش مهمی دارد. مقرنسها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن بناها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود، به کار میروند. مقرنسها را میتوان ازجمله عناصر موثر در ساختن گنبدها دانست، که بعدها کاربرد اولیه را از دست داده و بیشتر برای تزیین به کار رفته است.با بررسی آثار اولیه به جا مانده، می شود دریافت که مقرنس از آغاز برای تبدیل پلان مربع به دایره استفاده می شده است. بنابراین در ابتدا نقشی کاربردی داشته نه تزئینی. که با گذشت زمان و بهره گیری از امکانات بهتر و پیشرفته تر در معماری، مقرنس را سرانجام به عنصری تزئینی مبدل ساخت.آنچه از فرم و تکنیک مقرنس تا اندازه ای ما را متوجه خود می کند، این است که؛ مقرنس ها از قرار گرفتن سطوح مقعر در کنار هم و یا روی هم بصورت مرتب و متضاد و یا قطارهای افقی و عمودی هستند، که فصل مشترک آن ها آویزان و یا بشکل فرم های دیگر بنظر خواهد رسید. لذا مقرنس ها را می توان به چند دسته تقسیم کرد، از قبیل: مقرنس های پیش (جلو) آمده، مقرنس های روی هم قرار گرفته، مقرنس های معلق و مقرنس های لانه زنبوری.این عنصر تزئینی، در دوران اسلام از لحاظ کثرت استعمال، تعدد مواد و نیز از جهت وسعت عالم اسلام، حائز اهمیت بخصوصی می باشد. در هر دوره نظیر قرون اولیه تا عصر حاضر، هر چهار دسته از مقرنس ها مورد استفاده قرار گرفته اند. در این مقاله سعی برآن شده است که به روش توصیفی و تحلیلی و از طریق جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای انواع مقرنس و ویژگی ها آن مورد برسی قرار گیرد و نقش این عنصر تزئینی از نظر زیبایی و پایداری مورد تحلیل قرار گرد.

کلیدواژه ها:

مقرنس ، گنبد ، معماری ایرانی و اسلامی ، مساجد