بررسی اثرات تنش شوری بر روی توده های گندم موجود در بانک ژن

به منظور بررسی توده گندم های بانک ژن گیاهی ملی ایران از نظر تحمل به تنش شوری طی سال های زراعی ‮‭87‬ تا ‮‭92‬ تعداد ‮‭2560‬ نمونه ژنتیکی به همراه ارقام متحمل به شوری کویر، روشن و ماهوتی به عنوان شاهد در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردکان (یزد) در شرایط تنش شوری و در مزرعه پژوهشی‮‭400‬ هکتاری کرج در شرایط نرمال (بدون تنش شوری) در قالب طرح آگمنت مورد بررسی قرار گرفت. در هرآزمایش صفات: طول خوشه، تراکم خوشه، وضع ریشک، رنگ گلوم، کرک دار بودن گلوم، زمان گلدهی، زمان خوشه دهی، وزن صد دانه، تعداد پنجه بارور، ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد سنبلچه در خوشه، تعداد گلچه در سنبلچه، تعداد دانه در خوشه، تعداد گره در ساقه، زمان رسیدن کامل، زمان خوشه دهی تا رسیدن کامل (طول دوره پر شدن دانه) و وزن دانه پنج خوشه طبق دستورالعمل ‭IBPGR (‬موسسه بین المللی ذخایر توارثی گیاهی) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتیجه مقایسه میانگین نمونه های ژنتیکی با ارقام شاهد بر اساس صفات وزن صد دانه، تعداد دانه در خوشه و وزن دانه پنج خوشه به عنوان معیار انتخاب نمونه های ژنتیکی برتر متحمل به تنش شوری مد نظر قرار گرفت. با وجود اینکه میانگین وزن دانه پنج خوشه در نمونه گندم های دوروم‭T. turgidum var. durum) ) ‬هم در شرایط نرمال (کرج) و هم در شرایط تنش شوری (اردکان) بیشتر از نمونه گندم های نان‭T. aestivum) ) ‬بود، ولی درشرایط تنش شوری (اردکان) میزان کاهش وزن دانه پنج خوشه در نمونه گندم های دوروم نسبت به گندم های نان بیشتر بود، بدین معنی که گندم های نان مورد بررسی از لحاظ وزن دانه پنج خوشه نسبت به گندم های دوروم به تنش شوری تحمل بیشتری نشان دادند. درگندم های نان در شرایط تنش شوری (اردکان) بزرگترین فاصله اقلیدسی(‮‭51/08‬) که نشان دهنده کمترین شباهت ژنتیکی است بین نمونه های ژنتیکی فرانسه و الجزایر و کوچکترین فاصله اقلیدسی(‮‭3/07‬) که نشان دهنده بیشترین شباهت ژنتیکی است بین نمونه های ژنتیکی چین و هندوستان وجود داشت، نمونه های ژنتیکی با منشا ایران دارای بزرگترین فاصله (یا کمترین شباهت ژنتیکی) با نمونه های ژنتیکی الجزایر (‮‭41/66‬) و دارای کمترین فاصله ( یا بیشترین شباهت ژنتیکی) با نمونه های ژنتیکی پرتغال(‮‭4/50‬) بودند. در سال زراعی ‮‭1387-88‬ چهار نمونه ژنتیکی گندم نان ، درسال زراعی ‮‭1388-89‬ پنج نمونه ژنتیکی گندم نان و دو نمونه ژنتیکی گندم دوروم، در سال زراعی ‮‭1389-90‬ بیست نمونه ژنتیکی گندم نان و پنج نمونه ژنتیکی گندم دوروم، در سال زراعی ‮‭1390-91‬ بیست و یک نمونه ژنتیکی گندم نان و چهار نمونه ژنتیکی گندم دوروم و در سال زراعی ‮‭1391-92‬ هشت نمونه ژنتیکی گندم نان و شش نمونه ژنتیکی گندم دوروم از لحاظ تحمل به شوری برتر از ارقام شاهد شناسایی شد. در این تحقیق حداقل ‮‭75‬ نمونه ژنتیکی (‮‭58‬ نمونه گندم نان و ‮‭17‬ نمونه گندم دوروم) از لحاظ تحمل به شوری برتر از ارقام شاهد با منشا متفاوت شناسایی شدند. متفاوت بودن منشا این نمونه های ژنتیکی می تواند نشانی از وجود ژن های تحمل احتمالا متفاوت در آنها باشد که در اینصورت انتظار می رود با تلاقی نمونه های مربوطه و تجمع ژن ها به توان به تحمل بیشتر دست یافت. واژگان کلیدی: کلکسیون گندم، تنش شوری ، تحمل ، بانک ژن گیاهی ملی ایران