تدوین راهبردهای حفاظت خاک در برابر فرسایش آبی و بادی و کنترل رسوب کشور

فرسایش تشدیدی خاک در اثر دخالت بی رویه و غیر اصولی انسان و یا بهره برداری بیش از حد از زمین ایجاد می شود. به دلیل گستره و تنوع خسارت ها، فرسایش به عنوان مهمترین عامل تخریب اراضی در سطح ایران و جهان معرفی شده است. با توجه به فراصبخشی بودن موضوع فرسایش و رسوب و به منظور ایجاد هماهنگی بین دستگاه های مختلف، تهیه و تدوین راهبردهای ملی توسعه فناوری های حفاظت خاک و مهار تولید رسوب در اولویت کارگروه فرسایش و رسوب ستاد توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قرار گرفت. در تهیه این گزارش، با تکیه بر مطالعات پیشین از جمله گزارشات برنامه های راهبردی مرتبط با حفاظت خاک تهیه شده توسط موسسات پژوهشی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی و همچنین مجموعه ای از قوانین موجود کشور مرتبط با خاک و محیط زیست، گزارش اولیه ای تدوین شد که در مرحله بعد در جلسات متعدد و یا به صورت الکترونیکی توسط اعضا کارگروه حفاظت خاک و کنترل رسوب مورد بازبینی و تکمیل قرار گرفت. در گزارش نهایی ابتدا وضعیت طبیعی و مدیریت بهره برداری از اراضی کشور در شرایط فعلی، وضعیت فرسایش آبی و بادی و خسارت های آن ها بر اساس آخرین اسناد و مدارک موجود مرور شدند. همچنین محدودیت ها، مشکلات و توانمندی ها با نگاهی به عملکرد گذشته مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. به طور خلاصه اثر شش عامل طبیعی مشتمل بر شیب های تند، فرسایندگی باران، فرسایندگی باد، نظام بارش مدیترانه ای (وقوع عمده بارش در دوره خواب گیاهان)، تنک بودن پوشش گیاهی طبیعی و سطح گسترده سازندهای حساس در ایران بر فرسایش مهم ارزیابی شده اند. عوامل عمده تشدیدکننده فرسایش آبی و بادی خاک ناشی از دخالت انسان در سطح کشور متعدد و متنوع هستند. با این همه، بیشتر آن ها تحت تاثیر چالش های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نظام های بهره برداری از منابع طبیعی و کشاورزی و فقدان رویکردهای حفاظتی در فعالیت های عمرانی می باشند. نکات مثبت و منفی فعالیت های حفاظت خاک در سه دسته اجرا، پژوهش و آموزش و همچنین نقش مسایل فرهنگی، قوانین و سیاستگزاری ها در فرسایش و حفاظت خاک تشریح شده است. بررسی ها نشان داد که به رغم پیشرفت های بدست آمده ناشی از فعالیت های گسترده دستگاه های مختلف در سطح کشور، به دلیل نرخ تخریب زیاد، وضعیت کشور از نظر فرسایش بحرانی است. با این همه، فرصت ها و نقاط قوتی از قبیل نیروی جوان و تحصیل کرده و متخصص، اراضی وسیع و تنوع زیستی و تمدنی طولانی در کشور وجود دارد که اگر درست برنامه ریزی شوند می توانند در امر حفاظت خاک موثر باشند. در فصل انتهایی گزارش نهایی، هفت راهبرد مشتمل بر توسعه فناوری ها در 1) پیشگیری و مهار فرسایش تشدیدی، 2) ارتقا مشارکت همگانی، 3) آموزش و ترویج، 4) ارتقای توانمندی های دانش بنیان، 5) تعالی الگوهای سازمانی و حقوقی، 6) تبیین معیارها و استانداردها و 7) کاهش فرسایش بادی و ریزگردها ارایه شده و در انتها شاخص های ارزیابی موفقیت اجرای راهبردها و سازوکار اجرا و نظارت بر آن بیان شده است. کلمات کلیدی: راهبرد، فرسایش آبی، فرسایش بادی، حفاظت خاک، کنترل رسوب، ایران