استویا، دورنمای استفاده از مهمترین شیرین کننده های طبیعی در راستای ارتقا سلامت جامعه

سال انتشار: 1398
نوع سند: مقاله کنفرانسی
زبان: فارسی
مشاهده: 1,523

متن کامل این مقاله منتشر نشده است و فقط به صورت چکیده یا چکیده مبسوط در پایگاه موجود می باشد.
توضیح: معمولا کلیه مقالاتی که کمتر از ۵ صفحه باشند در پایگاه سیویلیکا اصل مقاله (فول تکست) محسوب نمی شوند و فقط کاربران عضو بدون کسر اعتبار می توانند فایل آنها را دریافت نمایند.

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

CCNS01_099

تاریخ نمایه سازی: 11 آذر 1398

چکیده مقاله:

رشد پایدار و تقاضای مداوم و فزونی بازار جهانی برای شیرین کننده های جایگزین بدون کالری و یا کم کالری طبیعی،عمدتا به دلیل افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت تاثیر سلامت جایگزینهای شکر به ویژه شیرین کننده های مصنوعی است. اولویت گرایش عمده در این رابطه به سوی شیرین کننده های طبیعی و با منشا گیاهی میباشد. به طور کلی، جایگزینهای شکر مانند شیرین کننده های مصنوعی غیر مغذی، شیرین کننده های طبیعی کم کالری یا بدون کالری که شامل قندهای الکلی و شیرینکننده های غیرساکاریدی با منشا گیاهی هستند، در تهیه انواع غذاها و نوشیدنی ها بکار می روند. از نقطه نظر صنعت، تایید استفاده از جایگزینهای شکر در مواد غذایی توسط سازمانهای نظارتی روند توسعه استفاده از این مواد را به میزان زیادی تسریع نموده است. این روند می تواند به آگاهی مصرف کنندگان از لحاظ ایمنی و سلامت جامعه و همچنین به صنایع غذایی و نوشیدنی در راستای دستیابی به بازار و قیمت مناسب کمک کند. طی سالهای اخیر نسل جدیدی از شیرین کننده های طبیعی به نام استویا مقبولیت زیادی در بسیاری از جوامع یافته و استفاده و مصرف آن در مراکز صنعتی و خانگی بشدت در حال توسعه است. از سوی دیگر نیز بکارگیری علوم جدید در زمینه بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی استخراج و استحصال شیرین کننده ها از گیاه استویا را تا حد زیادی اقتصادی نموده است. شیرین کنندگی این محصول که بطور کامل از منابع گیاهی منشا میگیرد 300 تا 350 برابر شکر است. گیاه استویا حاوی مجموعه ای از شیرین کننده ها به نام استویول گلیکوزید ها میباشد. شیرین کننده های مبتنی بر استویا بدون کالری بوده و هیچگونه عوارض جانبی از آن ها گزارش نشده است و همین امر باعث شده که از یکی دو دهه گذشته کشت و تولید شیرین کننده از آن در کشورهای مختلف مجاز اعلام گردد. ضمن آنکه این شیرین کننده طبیعی، اثرات سوء و محدودیتهای مصرف قندهای مصنوعی مانند آسپارتام، ساخارین و سیکلامات را که سالانه به میزان 6000 تن به کشور وارد میشوند، ندارد. خاستگاه گیاه استویا در ناحیه ای بین جنوب برزیل و شمال شرق پاراگوئه است که در حال حاضر در اکثر مناطق جهان و ایران کشت می گردد. امروزه محدوده مصرف این ماده شیرین کننده از کشورهای اصلی تولید کننده آن (پاراگوئه و برزیل) فراتر رفته و به میلیون ها نفر از مردم دنیا تسری یافته است. این شیرین کننده در کشورهای پیشرفته از جمله ژاپن از سال 1970، برزیل 1986، آمریکا 1995، سنگاپور 2005، استرالیا و نیوزلند 2008، روسیه 2008، مکزیک 2009، هنگ کنگ 2010 و انحادیه اروپا و FDA از سال 2011 به عنوان یک شیرین کننده مجاز معرفی و مورد استفاده قرار گرفته است. در رابطه با دورنمای اقتصادی و بازار استویا تخمین زده میشود که تا سال 2020 ارزش بازار محصولات استویا به حدود 800 میلیون دلار رسیده و تا سال 2024 میزان کل مورد نیاز شیرین کننده های مبتنی بر استویا به 22 هزار تن برسد. در خصوص تولید عصاره خالص استویا در کشور، برای اولین بار احداث کارخانه تولید صنعتی شیرینکننده های استویا در سال 1397 در استان اصفهان با ظرفیت 300 تن TSG-95% و RebA-97% آغاز گردیده و تا پایان سال 1398 به بهره برداری خواهد رسید. این میزان با توجه به مصرف سالانه حدود 2, 1 میلیون تن شکر در کشور معادل حدود % 4 نیاز کشور بوده و برای جایگزینی %20 شکر کشور تا 20 سال آینده نیاز به احداث چندین واحد صنعتی دیگر در این حوزه خواهد بود. خوشبختانه، در حال حاضر دانش فنی لازم در زمینه احداث اولین کارخانه تولید صنعتی محصولات استویا در داخل کشور وجود داشته و امکان توسعه این صنعت به خوبی فراهم میباشد. در راستای تامین مواد اولیه هر واحد صنعتی تولید استویا با ظرفیت مذکور نیاز به حدود 2500 تا 3000 تن برگ خشک در سال بوده و به طور مستقیم و غیرمستقیم از کشت و تولید تا استحصال و فروش محصولات، زمینه اشتغال زایی گستردهای فراهم خواهد شد. در این خصوص قطعا فعالیتهای تحقیق و توسعه در زمینه بهنژادی (تولید ارقام با میزان شیرین کننده بالا)، به زراعی (افزایش عملکرد کمی و کیفی) و نیز استفاده از بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی به منظور تولید و استحصال نسل جدید شیرین کننده های استویا Reb-D) و (Reb-M بایستی مورد توجه مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی قرار گیرد. به طور مثال، افزایش % 1 میزان Reb-A در گیاه باعث کاهش 100 هکتار سطح زیرکشت، کاهش برگ مورد نیاز به میزان 300 تن، کاهش مصرف آب به میزان 15 میلیون لیتر و کاهش قابل توجه در هزینه های مختلف از کشت تا حمل و نقل و استحصال را به دنبال خواهد داشت. همچنین با توحه به کاربردهای گسترده این محصول در تولید محصولات غذایی، نوشیدنی و دارویی، ایجاد استارتاپ های مختلف به منظور تولید محصولات حاوی استویا نیز زمینه اشتغال زایی گستردهای را فراهم مینماید. از لحاظ تائید مصرف استویا توسط مراجع بین المللی ذیصلاح، تنها عصاره با خلوص بالای برگ مطابق با استانداردهای جهانی ایمنی میباشد. به عبارت دیگر، عصاره خام گیاه برای استفاده در غذاها و نوشیدنیها تایید نشده، هرچند ممکن است در بعضی از کشورها به عنوان مکمل غذایی مورد مصرف قرار گیرد. ایمنی عصاره خالص برگ استویا که شامل TSG با خلوص حداقل %95 و یا RebA با خلوص % 97 میباشد کاملا مورد تایید قرار گرفته است. در بیش از 200 مطالعه علمی، رابطه استویا با انواع مسائل مربوط به سلامت ازجمله دیابت، آلرژی و سرطان بررسی گردیده است. چندین سازمان بزرگ نظارتی جهانی، از جمله کمیته مشترک متخصصین افزودنیهای غذایی سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار جهانی (JECFA)، اداره ایمنی مواد غذایی اروپا (EFSA) ، اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) و استانداردهای غذایی استرالیا و نیوزلند (FSANZ)، مصرف عصاره خالص برگ استویا را برای کودکان، بزرگسالان و افراد خاص، ایمن تشخیص دادهاند. در راستای توصیه موکد سازمان بهداشت جهانی به کشورها درخصوص کاهش پایدار مصرف شکر، عدم استفاده از شیرین کننده های مصنوعی و لزوم جایگزینی %20 شکر با شیرین کننده های طبیعی، نکته حائز اهمیت در رابطه با گسترش جایگزینی شیرین کننده استویا، فرهنگ سازی مصرف محصولات جدیدی از این دست و افزایش آگاهی عمومی در زمینه ارتقا سلامت جامعه میباشد. در این راستا با وجود شیوع بالای دیابت در کشور (حدود (%10، نهادها و انجمن هایی مانند انجمن دیابت کشور ظرفیت گستردهای در رابطه با این فرهنگسازی دارا میباشند. از سوی دیگر در راستای حمایت از تولید این گونه محصولات در داخل کشور، تعریف استاندارهای مورد نیاز به منظور توسعه مصرف استویا و افزایش تعرفه های واردات محصولات مشابه از جمله اقدامات کلیدی است که بایستی در دستور کار سیاستگذاران و مدیران نهاهای ذیربط قرار گیرد.

نویسندگان

سیدمجتبی خیام نکویی

دانشیار دانشکده علوم زیستی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

محسن مردی

استاد موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال، کرج

سعید کدخدایی

دکترای بیوتکنولوژی، دانشگاه یو پی ام