بررسی آشکارسازی تغییر اقلیم بر حوضه دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه از دریاچه های شور طبیعی در مرکز یک حوزه زهکشی بسته است. در میان دریاچه های موجود در جهان در مقام بیستم قرار دارد و بزرگترین دریاچه نمک در ایران و خاورمیانه است، اهمیت دریاچه ارومیه و فرآیند رو به خشک شدن آن در سال های اخیر، بررسی علل و راهکارهای حفظ آن بیش از پیش حایز اهمیت ساخته است. در مورد علت این پدیده دو دلیل اصلی قابل بررسی است. یکی تغییر در اقلیم و نوسانات آب و هوایی و دیگری مدیریت نادرست استحصال آب در حوض آبریز این دریاچه است. این تغییرات می تواند ناشی از دو عامل تغییرات درونی و عوامل خارجی باشد. تغییرات درونی در سیستم اقلیم ناشی از تغییرات ذاتی موجود در سیکل پدیده است که به صورت تغییرات دهه ای ظاهر می شود به جهت فرض اول، تحلیل ارتباط سری زمانی طولانی مدت عامل بارندگی و فرض دوم بررسی روند دبی جریان های ورودی به دریاچه بررسی گردید. آمار موجود در ایستگاه های هیدرومتری و هواشناسی حوضه دریاچه ارومیه شامل اندازه گیری های آمار بارندگی متوسط سالیانه از سال 1951 تا 2005 در پنج ایستگاه سینوپتیک و تبخیر سنجی موجود در حوزه دریاچه و دبی متوسط سالانه مربوط به سال های 1351 تا 1386 در شش ایستگاه موجود در حوز دریاچه ارومیه است ابتدا دوره های تر و خشک هیدرولوژی و اقلیمی بارش به میانگین متحرک تعیین گردید. سپس جهت تعیین تاثیر این پدیده در سطح حوضه آبخیز، اقدام به پهنه بندی شاخص خشک سالی SPI گردید. نتایج حاصل از مطالعه روند تغییرات داده های بارندگی در 5 ایستگاه مطالعاتی که 55 سال به صورت کاهشی بوده که این کاهش، در ایستگاه های تبریز و ارومیه و شرفخانه بیشتر به چشم می آید. روند حاصل از بررسی سری زمانی دبی همه رودخانه ها در بالادست و پایین دست، روند کاهشی در طول 34 سال مورد مطالعه داشته اند. البته با توجه به اینکه تغییرات دبی تابعی از تغیر عوامل اقلیمی و انسانی است، تحلیل عامل غالب این روند کاهشی مستلزم بررسی تاثیر عوامل به طور جداگانه است، همچنین مقادیر SPI برآورد شده در ایستگاه مطالعاتی روند رو به کاهش مقادیر و افزایش شدت خشک سالی توالی زمانی را نشان می دهد. با افزایش دوره های خشک در سال های مطالعاتی و تاثیر عوامل مختلفی همچون دخالت های بشری در اکوسیستم منطقه، استفاده نامناسب از منابع آب سطحی و زیرزمینی به همراه تغییرات اقلیمی را دلیل روند کاهش سطح آب دریاچه، شور شدن و خشک شدن دریاچه، قابل تایید است.

کلیدواژه ها:

دریاچه ارومیه ، تغییر اقلیم ، روند کاهشی ، شاخص خشک سالی SPI