کانت به روایت دیلتای

با اینکه دیلتای کانت را در نقد عقل محض پیشگام خود دانسته و طرح ابتکاری خود را به تبع کانت، نقد عقل تاریخی نامیده است معهذا او را در عقلانی سازی سوژه انسانی ناکام میداند. وی نه فقط بربعد شناختی سوژه، بلکه بربعد ارادی و احساسی آن هم تاکید میکند و کانت را به عقلانی کردن سوژه متهم میکند. از سوی دیگر طرح کلان نقد وی برخلاف کانت به علوم طبیعی محدود نشده و شامل علوم انسانی هم میگردد. دیلتای دو نقد عمده را بر معرفت شناسی کانتی وارد میکند؛ نخست اینکه این معرفت شناسی واجد تلقیای بسیار عقلانی از تجربه است به گونهای که از ابعاد عاطفی و ارادی تجربه غفلت کرده و نوعی نظر ورزی گسسته از جهان است در حالی که تجربه چیزی فراتر از آن است و مشروط و محوی در همه قوای شناختی، عاطفی و ارادی ماست، دوم آنکه موضع استعلایی کانت غیر تاریخی و بلکه فراتاریخی است. درواقع طرح اصلی دیلتای، تکمیل طرح بنیادهای معرفت شناختی علوم طبیعی (عقل محض) توسط کانت و توسعه آن به حوزه علوم انسانی (عقل تاریخی) به مدد عبور از سوژه پیشینی صوری عقل زده کانتی به سوژه تاریخی ریشه دار در شبکه حیاتی است.

کلیدواژه ها:

کانت ، دیلتای ، نقد عقل محض ، نقد عقل تاریخی