بررسی و نقد دیدگاه های ابن عربی، ملاصدرا، و علامه طباطبایی در معناشناسی صفات الهی

معناشناسی اسما و صفات الهی از مباحث مهم اعتقادی در حوزه فلسفه دین،فلسفه، کلام، عرفان، و دین پژوهی معاصر است. این بحث در حوزه علوم اسلامی بیشتر با عنوان تشبیه و تنزیه مطرح میشود. ابن عربی تشبیه را در عین تنزیه و تنزیه را در عین تشبیه می داند. از دید وی، شباهت صفات خداوند و ممکنات در این است که صفات خداوند تجلیات او و صفات ممکنات نمودهای صفات اویند.به اعتقاد او تشبیه در اصل وجود و تنزیه در حدود تجلیات است، اما ملاصدرا، بر اساس نظریه صدور و سنخیت علی و معلولی، کمالات مخلوق را، به کامل ترین نحو، در خداوند موجود می داند. از این رو، او با درپیش گرفتن رویکرد اثباتی (بر اساس سه اصل بنیادین در این مکتب، یعنی اصالت وجود، اشتراک معنوی در مفهوم وجود، و تشکیک در حقیقت وجود) قایل به اشتراک معنوی و تشکیک در باب وجود و صفات الهی شده است و بدینطریق، می کوشد تا خود را از دو محذور تعطیل و تشبیه مطلق رها کند. علامه طباطبایی در برخی مواضع همان نظریه ملاصدرا را بیان میکند، اما در برخی مواضع دیگر، معانی صفات را قابل انطباق بر خدا نمی داند، زیرا بر این باور است که محدودیت ها، از جمله عدم عینیت صفات با هم و نیز با ذات، را نمیتوان از آن سلب کرد. با بررسی و نقد این دیدگاه ها خواهیم دید که همه این دیدگاه ها مبتنی بر مبانی وجودشناختی ای اند که هرچند تشبیه مطلق را نفی می کنند ، اجاز ه کنارگذاشتنمطلق تشبیه را نمی دهند، البته دیدگاه دوم علامه تشبیه معناشناختی را رد می کند.

کلیدواژه ها:

معناشناسی صفات ، وجودشناسی صفات ، تشبیه ، تعطیل ، تنزیه ، ابن عربی ، ملاصدرا ، علامه طباطبایی