نفوذپذیری خاک و عوامل موثر بر آن در کاربری های مختلف در حوزه آبخیز تهم چای، زنجان

نوع بهره برداری از زمین میتواند خصوصیات کیفی خاک را بهویژه از نظر هیدرولیکی دستخوش تغییر نماید. با توجه به تنوع کاربری زمین در نواحی نیمه خشک کشور، این پژوهش به منظور بررسی خصوصیات هیدرولیکی کاربری های مختلف در حوزه آبخیز تهم چای واقع در منطقه نیمه خشک شمال غرب زنجان انجام گرفت. با توجه به سطح تحت پوشش کاربری ها، مجموعا 20 نقطه شامل 10 نقطه در کاربری مرتع، هفت نقطه در کاربری کشت دیم و سه نقطه در کاربری کشت آبی انتخاب شد. نفوذپذیری خاک با استفاده از استوانه مضاعف در سه تکرار در هر نقطه تعیین شد. همچنین در نمونه های خاک هر کاربری، توزیع اندازه ذرات، رطوبت اشباع، جرم مخصوص ظاهری، کربن آلی، کربنات کلسیم معادل و میانگین وزنی قطر خاکدانه ها اندازه گرفته شدند. الگوی نفوذپذیری خاک در کاربری های مختلف بسیار متفاوت بود و تفاوتی معنیدار بین کاربری های زمین از نظر میزان نفوذپذیری خاک وجود داشت P<0/01 مراتع کمترین میزان نفوذپذیری خاک 1/73 سانتی متر بر ساعت را نشان دادند به طوری که میانگین نفوذ در آنها نسبت به کاربری های کشت آبی و دیم به ترتیب 86 و 66 درصد کمتر بود. چرای بیرویه عامل اصلی تراکم خاک و کاهش نفوذپذیری در مراتع بود . همبستگی مثبت بین نفوذپذیری و میانگین وزنی قطر خاکدانه در سطح حوضه وجود داشت P<0/05 و r=0/53 در حالی که جرم مخصوص ظاهری همبستگی منفی با نفوذپذیری خاک نشان داد r=0/74 , p<0/01 با توجه به این که کاربری های مرتع عمدتا در شیب های بالا قرار گرفته اند، توان ذاتی بالایی از نظر تولید رواناب و فرسایش خاک در سطح حوضه دارند. از این رو نگهداری پوشش گیاهی این مراتع از طریق جلوگیری از چرای بیرویه و افزایش بقایای گیاهی می تواند در کاهش تراکم خاک و در نتیجه بهبود خصوصیات هیدرولیکی خاک موثر باشد.

کلیدواژه ها:

پوشش گیاهی ، خصوصیات هیدرولیکی خاک ، کشت آبی ، کشت دیم ، مرتع