جبر و اختیار نزد عرفا

مساله ی جبر و اختیار یکی از پیچیده ترین و جنجالی ترین مباحث علم کلام می باشدکه از گذشته های بسیار دور فکر انسان را به خود مشغول کرده است. مسلمانان با مطالعه ی قرآن و احادیث نقل شده و ادله ی عقلی خویش ، در این زمینه به فرقه هایمختلف تقسیم شدند. در این راستا گروهی به نام اشاعره طرفدار جبر مطلق انسان در انجام اعمال ارادی خود و گروهی به نام معتزله جانبدار اختیار مطلق انسان در انجام اعمال ارادی خود شدند. این دو گروه در تضاد کامل با یکدیگر در حفظ عقاید خودکار را به افراط و تفریط کشاندند. در این جستار، دستیابی به عقیده ی عرفا در این رابطه، مورد پیگیری می باشد و جبر و اختیاراز نظر چند تن از عرفا مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است و نظر و عقاید آنان از آثار مربوطه استخراج و ارایه شده است. در مقایسه و ارزیابی عقاید عرفا برداشت می شود که هیچکدام از آنان به طور صد در صد بر روی یک ایده ی جبر کامل و یااختیار کامل)تفویض( نیستند و در پایان پژوهش سخن امام جعفر صادق)ع( میزان و معیار در قبول جبر و اختیار قرار می گیردیعنی لا جبر و لا تفویض و لکن امر بین الامرین ) افعال ارادی انسان ها نه بر اساس جبر محض است و نه بر اساس اختیار)تفویض( محض ، بلکه حالتی میان جبر و اختیار است. در پایان خلاصه ی کلام چنین می شود. لاحول ولا قوت الله بالله

کلیدواژه ها:

جبر ، اختیار ، اشاعره ، معتزله ، امر بین امرین ، عرفا