پژوهش های آرکئومتالورژی و معدنکاری کهن در خراسان جنوبی (با تکیه بر بررسی های باستان شناسی و آزمایشات پتروگرافی)

کشور ما ایران، در طول چندین هزاره، در اکتشاف مواد معدنی و فنون معدنکاری و به کارگیری مواد معدنی پیشتاز بوده است. هوش، نبوغ و دانش مردمان ایران باستان از یک سو و پتانسیل بالای ذخایر معدنی و تنوع آنها، نبود پوشش گیاهی متراکم از سوی دیگر، همچنین تاریخ طولانی، مرکزیت و گفت و شنود و برخورد قوم های مختلف در این پهنه سبب شدهاند که فعالیتهای معدنی و چگونگی به کارگیری مواد معدنی در تمام دوره های تاریخی ایران باستان از رونق چشمگیری برخوردار باشند. تاکنون صدها موارد معادن باستانی مانند معادن طلا، مس، آهن، سرب و روی، نقره و حداقل از هزاره چهارم قبل از میلاد ده ها کارگاه معدنی، ابزارهای معدنکاری و ذوب و سایت های اسکان معدنکاران، در ایران شناخته شده است. اما متأسفانه در پژوهش های استان شناسی ایران، اصولأ به فرآیندهای فلزگری کهن شرق کشور در جزئیات پرداخته نشده است و تحقیقاتی که دربرگیرنده نتایج آزمایشگاهی باشد به ندرت انجام گرفته است، در صورتی که مطالعات و پژوهش های باستان شناختی انجام گرفته در شرق کشور و در منطقه جغرافیایی استان خراسان جنوبی در قالب بررسی های میدانی، کاوش های باستان شناسی و داده های بدست آمده از آنها از جمله کوره های ذوب فلز قدیم و سرباره های باقیمانده از آنها که در سایت های معدنی این استان به چشم می خورد، حاکی از مهارت نیاکان ما در امر استحصال فلزها از مواد معدنی و پیشینه ی طولانی در زمینه آرکئومتالورژی و معدنکاری کهن می باشد. در این مقاله، به مطالعه ی شواهد و بقایای آرکئومتالورژی و معدنکاری کهن در محوطه مسگران شهرستان سربیشه و دهستان عربخانه بخش شوسف شهرستان نهبندان بر مبنای مطالعات آزمایشگاهی پرداخته شده است. برای آنالیز ترکیب شیمیایی و ویژگیهای ساختاری بقایای فلزگری کهن در محوطه ها، از پتروگرافی استفاده شد. نتایج نشان دادند که فلز اصلی استحصالی مس بوده است و دهنه های استخراج کان سنگ مس که روی بخشی از ارتفاعات و سطح محوطه با روش سطحی و زیرزمینی شناسایی شده، مؤید فعالیت های معدن کاری کهن می باشد.

کلیدواژه ها:

خراسان جنوبی ، مسگران ، عربخانه ، فلزگری و معدنکاری کهن ، بررسی باستان شناسی ، پتروگراف