گستره معنائی حلم در لغت و حدیث

حلم از برترین صفات اخلاقی است و در روایات برای آن ویژگیهایی مانند: خصلت ممتاز، کامل کننده عقل و حجاب ازآفات یاد شده است. این مقاله به دنبال مفهوم دقیق واژه ی حلم است و اینکه آیا ترجمه آن به بردباری درست است؟حلم در لغت به معنى فرونشاندن هیجان خشم است و از آنجا که این حالت از عقل و خرد ناشى مى شود، گاهى حلم بهمعنى عقل و خرد نیز به کار رفته است. در دوره جاهلی، واژه حلم متضاد با جهل و حلیم مقابل جاهل بوده است . البتهجهل پیش از اسلام متضاد با عقل بوده است نه علم. تفسیر حلم در حدیث به فروبردن خشم و تسلط بر خویشتن و ذکرمصادیقی مثل استقامت و سکوت برای آن همسو با معنای لغوی آن است. خداوند حلیم خوانده شده است چون درعقوبت ستمکاران عجله نمى کند و به آنها مهلت می دهد. بارزترین مصداق حلم، کظم غیظ است.از اموری که حلم با آن همنشین آمده است، علم است و بر تلازم و پیوند آن دو تأکید شده است. این امر برخاسته از ویژگیهای حلم و پیوندی است که با عقل دارد و در سایه آن صفات حیوانی مهار می گردد. از این رو «سفاهت» را متضاد حلم برشمرده اند. واژگان جانشین چندی مانند صبر و رفق نیز برای حلم گمان می رود اما حلم با آنها تفاوتهایی دارد که در مقاله به آن پرداخته شده است. در پایان به نظر می رسد که گرچه با یک معادل نتوان ابعاد مفهوم حلم را بیانکرد ولی خویشتن دارى می تواند معادل مناسبی برای آن باشد.

کلیدواژه ها:

حلم ، بردباری ، خویشتن دارى ، صبر ، کظم غیظ ، جهل