سیرتکاملی مقرنس در معماری ایران قبل و پس از اسلام

معمای سنتی در ایران پیشینه ای چندهزار ساله دارد و شاهکارهای پرشماری را در پهنه ای گسترده از سواحل مدیترانه تا مرزهای چین خلق کرده است. میل به نمایش زیبایی و شکو در انسان سبب شده، که از همانابتدا هر مصنوع دست خود را مزین و زیبا بسازد. در ایران نیز مجسمه ها و ظروف تزئین شده با نقوش مختلف و به جا مانده از دوران باستان، گواه این سخن است. نقش برجسته ها و مجسمه های هخامنشی ضمن نمایش اعتقادات معنوی و آسمانی، از چناندقت و زیبایی برخوردارند که گویی با ابزارهای جواهر سازی تراش خورده اند. معماران و هنرمندان مسلمان نیز با الهام از حدیث «خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد» سعی در بیان زیبایی در همه هنرها و حرفه ها را داشتند. این ذوق زیبایی طلبی چیزی جدای از زندگی عادی آنها نبود. هنر جزئی جدا شده و نمایش داده شده در موزه ها نبود. بلکه متعلق به بطن زندگی آنان بود. تزئین در معماری اسلامی ساختمان را همچون پوششی در بر میگیرد. عناصر تزئین بیشتر شامل خوشنویی، نقوش هندسی و گیاهی، نور و آب بود. ولی تکثیر و تلفیق آنها جلوه های غنی و درخسانی از فرم های مختلف را به نمایش می گذاشت. در این معماری از آنجایی که هنر و عناصر تزئینی در خدمت اعتقادات بود و این عقاید بر کل زندگی و کاربری های مختلف معماری جاری بود، بنابراین در نوعی خاص از بنا به کار نمی رفت. بلکه برای تمامی انواع بناها و اشیاء در تمامی سرزمینها به کار گرفته می شد. تزئین وابستگی و پیوستگی هنرهای مختلف در هنر اسلامی را بیشتر نمایان می ساخت. مصلاً گاهی اوقات کف و سقف یک بنا نقش یکسان ولی در دو رشته مختلف هنری را به نمایش می گذاشت.

کلیدواژه ها:

مقرنس ، نقوش هندسی ، تزئین ، اسلیمی ، هندسی ، کتیبه