ارزیابی مقاومت به بیماری زنگ قهوه ای (Puccinia recondiata f. sp. tritici Eriksson) ومقایسه اجزای عملکرد ژنوتیپ های آجیلوپس تائوشی در شرایط مزرعه

سابقه و هدف: شناسایی منابع ژن های مقاومت گیاهچه ای و گیاه کامل برای هرمی کردن ژن ها، آرایش ژنی و ایجاد ارقام گندم نان با مقاومت غیر اختصاصی و یا مقاومت پایدار، امری ضروری است. همولوژی کامل ژنوم D آژیلوپس تائوشی با ژنوم D گندم نان، وضعیت گیاهشناسی مشخص، سازگاری وسیع اکولوژیک، تنوع بالا و سهولت تلاقی با گندم نان، گونه ی Aegilops tauschii را به منبع بسیاری مهمی برای انتقال ژن و اصلاح گندم تبدیل کرده است. تا کنون چندین ژن مقاومت به زنگ قهوه ای(زنگ برگی) از گونه های مختلف آژیلوپس به ارقام پرمحصول گندم نان که مقاومتشان به زنگ قهوه ای شکسته شده بود، منتقل گردید.مواد و روش ها: در این پژوهش تعداد ۲۵ ژنوتیپ آژیلوپس تائوشی جمع آوری شده از زیستگاه های طبیعی آن از خاورمیانه و آسیای مرکزی (تهیه شده از کلکسیون بذر غلات و حبوبات دانشگاه ایلام) استفاده شد. این پژوهش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله شهر گرگان در سال زراعی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و در دو محیط تنش و بدون تنش بیماری زنگ قهوه ای انجام گرفت. برای ایجاد و ظهور بیماری زنگ قهوه ای علاوه بر کاشت رقم حساس بولانی در اطراف و بین ردیف های کشت، جهت آلودگی مصنوعی ژنوتیپ های مورد بررسی در محیط تحت تنش بیماری با اسپور نژادهای بومی گرگان در دو مرحله و در هنگام غروب آفتاب با نسبت یک به پنج اسپور و پودر تالک به وسیله ی دستگاه گرد پاش (هر ۱۵ روز یکبار) انجام گرفت.یافته ها: نتایج نشان داد که بین ژنوتیپ های آژیلوپس تائوشی از نظر میزان مقاومت به بیماری زنگ قهوه ای و صفات اجزای عملکرد اندازه گیری شده، اختلاف معنی داری وجود دارد. تجزیه های آماری، همبستگی معنی داری را بین صفات شدت آلودگی، تیپ آلودگی، سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری و صفات مختلف اجزای عملکرد نشان داد. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای به روش Wardبر اساس فاصله اقلیدسی و الگوریتم متوسط برای صفت مقاومت و صفات اجزای عملکرد، ژنوتیپ های مورد استفاده در این پژوهش را در چهار گروه مختلف شامل مقاوم، نیمه مقاوم، حساس و نیمه حساس تقسیم بندی کرد. همچنین بر اساس نتایج تجزیه مرکب برای صفات اجزای عملکرد شامل صفات وزن دانه، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و تعداد پنجه در دو محیط اختلاف معنی داری مشاهده گردید.نتیجه گیری کلی: گیاه آژیلوپس تائوشی با داشتن ژن های مختلف مقاومت به بیماری ها به عنوان یک والد با ارزش جهت انتقال ژن های مقاوم به ارقام پرمحصول با پتانسیل بالا محسوب می شود. نتایج این پژوهش نشان داد ازگروه های مقاوم و نیمه مقاوم میتوان والدین مناسبی جهت تلاقی با گندم نان به منظور انتقال ژن مقاومت به زنگ برگ انتخاب نمود.

کلیدواژه ها:

آژیلوپس تائوشی ، زنگ قهوه ای ، گندم ، مقاومت به تنش زنده