مطالعه پایداری بوم شناختی نظام زراعی گندم- پنبه در استان خراسان

به منظور تدوین شاخصی برای کمی کردن میزان پایداری بومشناختی نظام کشاورزی گندم- پنبه در استان خراسان، مطالعهای در سال ۱۳۸۲ انجام شد. اطلاعات مربوط به این نظام کشاورزی شامل سنجههای اجتماعی- اقتصادی، تولید محصولات زراعی و دامی، کود و مواد شیمیایی، مدیریت بقایای گیاهی، آب و آبیاری، شخم و مکانیزاسیون، تنوع گونهای کشاورزی و مدیریت علفهای هرز در سه شهرستان نیشابور، بردسکن و فردوس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به اینکه میانگین امتیاز شاخص پایداری در این نظام ۰/۴۴ بود، نتایج نشان داد که تنها ۶/۱۸ درصد کشاورزان امتیاز ۵۰ یا بیشتر کسب کردند. این نتایج همسو با گزارشهای دیگر در زمینه پایداری نظامهای کشاورزی در سایر مناطق کشور است. در میان سنجههای مورد مطالعه، تولیدات دامی، زراعی و عوامل مدیریت آب و آبیاری به ترتیب با ۶، ۳۱ و ۳۷ درصد، پایینترین امتیاز را داشتند. نتایج رگرسیون گام به گام پسرونده نشان داد که مهمترین عوامل تعیینکننده شاخص پایداری در این نظام زراعی، سطح زیر کشت، عملکرد گندم، مدیریت بقایای گیاهی، درآمد زراعی و دسترسی به آموزش و ترویج بوده است؛ در حالیکه مصرف کودهای شیمیایی به ویژه کود نیتروژن اثر تعیینکنندهای بر شاخص پایداری نداشت. بررسی نقاط بحرانی این نظام نشان داد که برای بهبود پایداری آن، آموزش کشاورزان، کمک به ثبات اقتصادی آنها، اصلاح مدیریت تولید محصول و مدیریت منابع آب از اولویت برخوردار هستند.