نمود شکل گیری خانه های تاریخی قاجار بر اساس روابط اجتماعی با نگاهی بر بافت زیستی محلات

ساختار زنده محله­های تاریخی تحت تاثیر تعاملات پیچیده اجتماعی در بین ساکنین محله و روابط آنها با محله­های پیرامون شکل گرفته اند. این روابط دارای سلسله مراتبی است که با تاثیر خود بر روی کالبد محله باعث به وجودآمدن مراکز خاصی در محله به عنوان مکان­های شکل­گیری تعاملات اجتماعی در اقشار مختلف جامعه از لحاظ سیاسی (میدان های مطرح شهر)، اقتصادی (چهارسو بازارها)، مذهبی (مساجد اعظم)، آموزشی (مدارس علمیه) و حتی موارد حل اختلافات (دیوان خانه و وکالت خانه) شده بود. این مراکز در سه مقیاس کلان و در سطح شهر تا مقیاس میانی محله مثل مرکز محله ها و مقیاس خرد گذرها و خانه­ها ایجاد شده بودند. این طبقه بندی وسیع نشان از کهن الگوهای نهفته در بافت­های تاریخی در تعاملات اجتماعی و پویایی اجتماعی دارد. براین اساس این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است که «ساختارهای کالبدی متقارن با تعاملات اجتماعی در مقیاس محله حکیم و گذرها و خانه­های تاریخی برجای مانده آن در دوران قاجار کدام­اند؟». تحلیل های انجام شده بر اساس رویکرد کیفی و پارادایم تفسیری - تاریخی بر روی بافت تاریخی محله حکیم نشان دهنده وجود ساختارهای کالبدی شاخص تعاملات اجتماعی در مقیاس های متفاوت در سطح محله و فرا محله­ای است. در مقیاس خرد (دیوان خانه و وکالت خانه)، در مقیاس میانی (گذرهای اصلی)، در مقیاس محلی (مساجد، تکیه ها، مدارس، بازار و بازارچه) و در مقیاس فرا محله­ای (مساجد بزرگ شهر و میدان ها اصلی شهر) این ساختارهای تعاملات اجتماعی قابل مشاهده هستند.

کلیدواژه ها:

تعاملات اجتماعی ، خانه تاریخی ، بافت محله ، محله حکیم