خوانش عرفانی نگاره ساختن کاخ خورنق اثر کمال الدین بهزاد

نسخه مصور خمسه نظامی محفوظ در موزه بریتانیا که در دوره تیموری تدوین شده است، به دلیل ارزش هنری نگاره ها و حضور نگارگرانی چون میرک، بهزاد و محتملا قاسمعلی و عبدالرزاق شهرت جهانی دارد. همچنین متن آن، یادگار ارزشمند حکیم نظامی است که در زمره آثار پراستناد پژوهشی قرار می گیرد. این مجموعه فخیم ۲۲ نگاره را شامل می شود که از نظر نمایش نحوه زندگی مردم در دوره تیموری و انعکاس آن در نگاره ها حائز اهمیت است. ازسویی بهزاد هنرمندی شاخص است که علاوه بر ثبت دقیق زندگی روزانه مردم، به دغدغه های اجتماعی زمانه خویش عمیقا پایبند بوده و از اشارات عرفانی در لابه لای آثارش سود جسته که ارتباط وثیق و عمیق وی با عرفا و شعرای مطرح زمانه خویش و حلقه های عرفانی آنان گواه این مدعاست. لذا نگاره «ساختن کاخ خورنق» به دلیل پارادوکس خاص مستتر در آن انتخاب گردید که در کارنامه هنری بهزاد مسبوق به سابقه نیست، تا بتوان با کشف منابع عرفانی احتمالی اثر، خوانش عمیق تری ارائه کرد. در این راستا، مرصادالعباد اثر گرانمایه نجم الدین رازی یکی از منابع مهم عرفان اسلامی بوده که مبانی آن در تاویل عرفانی نگاره مفید است و هماهنگی و همخوانی زایدالوصفی با نگاره حاضر دارد. پژوهش پیش رو از نوع کیفی و به روش توصیفی-تحلیلی و تفسیری بوده و از منابع کتابخانه ای (واقعی و مجازی) سود جسته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بنای کاخ خورنق نمادی سترگ از قالب انسانی سرگرم شده با تعلقات دنیوی سیری ناپذیر در جهت فراموشی قربت حق و عالم غیب، و پیوستن به عالم حس است و سنمار نیز نمودی از این دلبستگی است که در خاتمه انوار محرق جلال و قهر خداوندی دامنگیرش شد. عاقبتی تکرارپذیر برای کسانی که دل به دنیای مادی بسته و گرفتار قهر آن شدند.

کلیدواژه ها:

Khamsa Nizami Ganjavi ، Khovarnagh Palace ، Mersād al-Ebad ، Najmeddin Rāzi ، Kamaleddin Behzad ، خمسه نظامی ، کاخ خورنق ، مرصادالعباد ، نجم الدین رازی ، کمال الدین بهزاد