ارزیابی خصوصیات زراعی، فیزیولوژیکی و میزان تحمل خشکی در تعدادی از ژنوتیپ های اصلاحی گندم دوروم

   به­منظور بررسی ویژگی های زراعی، فیزیولوژیکی و میزان تحمل خشکی و شناسایی صفات آگرو-فیزیولوژیک مرتبط با تنش خشکی، ۱۹ ژنوتیپ گندم دوروم شامل ۱۷ لاین اصلاحی پیشرفته به ­همراه دو رقم شاهد (ساجی و ذهاب) در آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط جداگانه تنش (دیم) و بدون تنش (آبیاری تکمیلی) در سال زراعی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ در معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور (ایستگاه سرارود) مورد بررسی قرار گرفتند. ژنوتیپ ها بر اساس عملکرد دانه، صفات آگرو-فیزیولوژیک و برخی از شاخص های مقاومت به خشکی مبتنی بر عملکرد دانه از قبیل شاخص تحمل تنش (STI)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، متوسط بهره وری (MP)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، شاخص حساسیت به تنش(SSI ) و شاخص تحمل (TOL) مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین، اختلاف آماری معنی داری از لحاظ برخی صفات مطالعه شده بین ژنوتیپ های مورد بررسی وجود  داشت. ژنوتیپ های URRACA، BERKMEN//۶۸.۱۱۱/WARD و ALTAR۸۴/STINT//… دارای بیشترین میانگین عملکرد در هر دو شرایط تنش و بدون تنش بودند. بر اساس نتایج تجزیه گرافیکی بای پلات ژنوتیپ در صفت، همبستگی بین صفات مورد بررسی با عملکرد دانه در دو شرایط رطوبتی، متفاوت بود که بیانگر تاثیر تنش خشکی بر عملکرد دانه و نقش سایر صفات مورد بررسی در تعیین عملکرد ژنوتیپ های مورد بررسی می باشد. عملکرد دانه در شرایط تنش با صفات طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، دوره پر شدن دانه، عملکرد زیست توده و تعداد روز تا گلدهی و در شرایط بدون تنش با صفات تعداد دانه در سنبله، عملکرد زیست توده و شاخص برداشت همبستگی مثبت نشان داد. ارزیابی ژنوتیپ ها بر اساس شاخص های مقاومت به خشکی نشان داد که شاخص های STI، GMP و MP با عملکرد دانه در هر دو شرایط رطوبتی همبستگی مثبت و معنی داری نشان دادند، لذا انتخاب ژنوتیپ ها بر اساس این شاخص ها منجر به انتخاب ژنوتیپ هایی با عملکرد بالاتر در هر دو شرایط تنش و غیر تنش می گردد. بر اساس نتایج حاصل، ژنوتیپ شماره ۱۲ با بیشترین میزان شاخص تحمل خشکی دارای بیشترین میزان عملکرد در هر دو شرایط رطوبتی بود، بدین صورت که در شرایط دیم این ژنوتیپ ۳۹/۸ درصد نسبت به شاهد برتر آزمایش (رقم ذهاب) افزایش عملکرد نشان داد که معادل ۱۴۲۰ کیلوگرم در هکتار می باشد و در شرایط آبیاری تکمیلی ۱۵ درصد نسبت به شاهد برتر آزمایش (رقم ساجی) افزایش عملکرد داشت که معادل ۸۳۴ کیلوگرم در هکتار بود. این ژنوتیپ بر اساس نمایش بای پلات ژنوتیپ در صفت دارای بیشترین عملکرد، زودرسی متوسط، بیشترین طول دوره پر شدن دانه، کمترین تبادل روزنه ای و دمای کانوپی و بیشترین عملکرد کوانتوم، طول سنبله و عملکرد زیست توده بود. این ویژگی های زراعی و فیزیولوژیکی باعث افزایش میزان تحمل خشکی در این ژنوتیپ گردیده است که لازم است در برنامه اصلاحی گندم دوروم مورد بررسی بیشتر قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

Agro-physiological traits ، Drought stress indices ، Durum wheat ، Grain yield ، Water stress condition ، تنش رطوبتی ، شاخص های تحمل خشکی ، صفات آگرو-فیزیولوژیک ، عملکرد دانه ، گندم دوروم