بررسی مدارس نوین اصفهان در اواخر دورۀ قاجار و دورۀ پهلوی اول براساس عوامل شکل‌گیری و اجزای کالبدی

بیان مسئله: بروز موج نوگرایی در تاریخ معاصر ایران موجبِ پیدایش مدارسی به شیوۀ اروپایی در کشور و شهر اصفهان شد. این مدارس از نظر محتوای دروس و معماریِ بنا با مدارس سنتی متفاوت بودند. در اواخر دورۀ قاجار و دورۀ پهلوی اول، به تبع افزایش جمعیت در ایران و نیز سیاست دولت وقت در زمینۀ توسعۀ کمّی مدارس به‌منظور تربیت نیروی متخصص، ساخت مدارس در دستور کار قرار گرفت. اهمیت تحقیق حاضر از آن حیث است که اکثر پژوهش‌ها دربارۀ معماری مدارس اصفهان به مدارس سنتی (مدارس علمیه) شهر اصفهان می‌پردازند، و به معماری مدارسِ معاصر، خصوصاً در دوره‌های مذکور، و روند شکل‌گیری آن کمتر توجه شده است. هدف پژوهش: این پژوهش در پی شناخت عوامل تاریخی-سیاسی، فرهنگی و اجتماعیِ تأثیرگذار بر شکل‌گیری مدارس نوین اصفهان در دوره‌های مذکور، و شناخت ماهیت معماری و مقایسۀ ساختار کالبدی و شیوۀ معماری این مدارس با یکدیگر است. روش پژوهش: مطالعۀ حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و موردپژوهی انجام شده است. پنج مدرسه به‌عنوان نمونۀ موردی برگزیده شدند و تاریخچۀ شکل‌گیری آن‌ها با روش کتابخانه‌ای و اسنادی مورد مطالعه قرار گرفت؛ سپس، با روش میدانی، اطلاعات مدارس کامل شد و این مدارس براساس هدف پژوهش با یکدیگر مقایسه شدند. نتیجه‌گیری: از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری مدارس نوین می‌توان به انقلاب مشروطیت، نقش حکومت پهلوی اول، میسیونرهای انگلیسی، و استادکارهای بومی شهر اشاره کرد؛ در مورد دورۀ پهلوی، تمایل حکومت به ایجاد شیوۀ باستان‌گرایی در معماری، در مورد میسیونرها، تحولات دو قرن نوزدهم و بیستم در اروپا و تغییر ساختار آموزشی غرب و احداث چند مدرسه در اصفهان توسط میسیونرهای فرانسوی و انگلیسی و تأثیر آن‌ها در ایجاد ساختار معماری مشابه مدارس غربی، و در مورد آخر حضور استادکارهای بومی (اصفهانی) در این شهر و تمایل آن‌ها به اجرای شیوۀ سنتی (اصفهانی) در معماری مدارس، تعیین‌کننده بوده‌اند. این عوامل در کنار هم منجر به ایجاد نوعی معماری تلفیقی در ساختمان‌های اکثر مدارس اصفهان در دوره‌های مذکور شده است.

کلیدواژه ها:

شیوۀ معماری قاجار ، شیوۀ معماری پهلوی اول ، مدارس دورۀ قاجار و پهلوی اول اصفهان ، معماری باستان‌گرای اصفهان ، مدارس میسیونرهای انگلیسی اصفهان