بررسی کارآیی مدیریت های کنونی حاکم بر مراتع کشور

مراتع یکی از منابع عمده تولید علوفه در کشور بوده و علاوه بر اثراتی که در تولید محصولات دامی دارد، جمعیت قابل توجهی نیز از طریق اشتغال به حرف دامداری وابسته به مراتع هستند، علاوه براین مراتع اثرات بسیار گسترده ای بر پایداری منابع پایه طبیعی تولید (آب، خاک و گیاه) داشته از این رو در طرحهای توسعه ای سایر بخشها بویژه بخش هایی که تولیدات آنها وابسته به منابع آب و خاک می باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مدیریت مراتع بصورتهای مختلفی در ادوار گذشته و اکنون صورت می گرفته و می گیرد. هر یک از الگوهای مدیریتی بکار گرفته شده اثرات خاصی در جهت بهبود و یا تخریب مراتع در پی داشته و دارد. الگوی غالب مدیریت مراتع، الگوی تهیه و اجرای طرحهای مرتعداری است که توسط دفتر امور مراتع کشور مدیریت می شود. از این رو بررسی کارکرد الگوی طرحهای مرتعداری در چارچوب یک تحقیق ملی می تواند به ما کمک نماید، تا با شناخت کارکرد شاخصهایی که اثرات بیشتری در جهت بهبود مراتع دارد و یا شاخصهایی که نشان دهند عدم کارآیی سرمایه گذاری های دولت در مدیریت مراتع است، نسبت به تغییر و یا اصلاح الگوهای مدیریت مراتع اقدام نماییم. نظر به اینکه دولت مدیریت مراتع را از طریق تهیه و اجرای طرح های مرتعداری اعمال می کند از این رو در این بررسی، نسبت ارزیابی کارآیی طرح های مرتعداری با انتخاب 3 طرح مرتعداری ( به انتخاب و پیشنهاد اداره کل منابع طبیعی استان ) در 3 سطح موفق نیمه موفق و ناموفق به منظور آگاهی از نقاط قوت و ضعف این شیوه مدیریتی و دستیابی به الگوی مناسب مدیریت بر مراتع کشور در استانهای کرمان، کرمانشاه، مازندران، خراسان رضوی و آذربایجان غربی اقدام گردید . بررسی ها بر اساس معیارهای: توانایی در تهیه طرح متناسب با قلمرو اجرا نظام مدیریت، نظارت و بازنگری در طرحهای اجرا شده نتایج حاصل از اجرای طرح در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند. هریک از معیارهای یاد شده بر اساس شاخصهایی به شرح زیر مورد سنجش قرار گرفت: معیار توانایی در تهیه طرح متناسب با قلمرو اجرا بر اساس شاخصهای اصلی شامل: دقت اطلاعات مبنای تهیه طرح تدوین پروژه های سازگار با منطقه پیش بینی اعمال ضوابط قانونی در تهیه طرح و تدوین پروژه ها هریک از شاخصهای یاد شده براساس شاخصهای خردتر مورد سنجش قرار گرفت. شاخص دقت اطلاعاتی که مبنای تهیه طرح قرار گرفته بر اساس شاخصهای جزیی تر شامل دفت اطلاعات مربوط به مرتع و دقت اطلاعات مربوط به دام مورد سنجش قرار گرفت. شاخص اصلی تدوین پروژه های سازگار با منطقه بر اساس شاخصهای سازگاری پروژها با شرایط بهره بردار ، سازگاری پروژها با نظام تامین بودجه و سازگاری پروژها با توانمندی نیروی انسانی مورد سنجش قرار گرفت. شاخص اصلی پیش بینی اعمال ضوابط قانونی در تهیه طرح و تدوین پروژه هابر اساس شاخصهای جزیی شامل: پیش بینی تعهدات سازمان اجرایی براساس قانون واگذاری حق بهره برداری سی ساله از مرتع ، پیش بینی تعهدات بهره بردار براساس تعهد قرار داد مرتعداری در طرح و تناسب تقویم اجرای طرح با قرار داد منعقده فیمابین مورد سنجش قرار گرفت. معیار نظام مدیریت، نظارت و بازنگری در طرحهای اجرا شده بر اساس شاخصهای: مشخص بودن ناظر طرح فعال بودن ناظر توجه به گزارشات ناظر مورد بررسی قرار گرفت. معیار و نتایج حاصل از اجرای طرح بر اساس شاخصهای: بهبود تولید مرتع متناسب با پیش بینی های انجام شده در طرح تغییر در گرایش مرتع تغییر در وضعیت مرتع مورد سنجش قرار گرفت. به هریک از شاخصهای وزن داده شد و نتایج از طریق آنالیز علیت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بررسی ها نشان داد طرحهای مرتعدرای به اهداف پیش بینی شده دست نیافته اند. ضعف در نظام مدیریت، نظارت و بازنگری در طرحهای اجرا شده، عدم پیش بینی اعمال ضوابط قانونی در تهیه طرح و تدوین پروژه ها و کم توجهی به آن در مواردی که پیش بینی ها صورت گرفته از علت های اصلی عدم موفقیت طرحهای مرتعداری بوده است. کلید واژه ها: کارآیی مدیریت مراتع، طرح های مرتعداری،کرمان، کرمانشاه، مازندران، خراسان رضوی، آذربایجان غربی