بررسی ارزش رجحانی گونه های مرتعی و رفتار چرایی دام در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (آذربایجان شرقی- سهند)

به منظور تعیین رفتار چرایی گوسفند نژاد قزل از دستگاه ‭GPS ‬استفاده گردید. نتایج بدست آمده نشان داده است که در منطقه سهند میانگین مدت زمان حضور دام در مرتع در سال ‮‭86‬ ، ،‮‭88 87‬ و ‮‭89‬ به ترتیب برابر با 3/،‮‭954‬ ،‮‭870 916‬ و ‮‭893/6‬ دقیقه بوده است. مدت زمان حضور دام در ماههای تیر، مرداد و شهریور به ترتیب برابر با 5/،‮‭930 960‬ و ‮‭835‬ دقیقه بوده است و معمولا از تیر به شهریور کاهش یافته است. میانگین زمان صرف شده برای استراحت در سالهای ،‮‭86‬ ،‮‭88 87‬ و ‮‭89‬ به ترتیب برابر با ،‮‭6/6 258‬،‮‭326/244‬ و‮‭241‬ دقیقه و در ماههای تیر، مرداد و شهریور برابر با ‮‭7/5‬،‮‭279/269‬ و‮‭258/5‬ دقیقه بوده است. میانگین سرعت حرکت دام در سال ،‮‭86‬ ،‮‭88 87‬ و برابر با ‮‭57‬/،‮‭43 0‬/،‮‭0/71 0‬ و ‮‭0/6‬ کیلومتر در ساعت بوده است. میانگین طول مسافت طی شده در روز در سال ‮‭86‬ ،‮‭87‬، ‮‭88‬ و ‮‭89‬ برابر با ‮‭9/53‬ ، ‮‭96‬/،‮‭83 6‬/،‮‭6/96 10‬کیلومتر بوده است. جهت تعیین ارزش رجحانی گونه های مرتعی منطقه سهند از طریق درصد بهره برداری شده، تولید گونه های گیاهی در طول فصل چرا در داخل قرق و مقدار مصرف آنها در بیرون از قرق اندازه گیری شد و بر این اساس درصد بهره برداری و شاخص رجحان آنها محاسبه گردید. به طور کلی، گونه های ‭Festuca rubra ‬و ‭Tanacetum chiliophyllum ‬با میانگین شاخص رجحان بین ‮‭1/4‬ تا 2 در طول چهار سال، دارای رجحان نسبی بوده و جز گونه های نسبتا خوشخوراک بوده اند. گونه های ‭Bromus tomentellus‬، ‭Astragalus pinnetorum ‬، ‭Tragopogon margiantus ‬، ‭Arenaria dianthiodes ‬، ‭Festuca ovina ‬، ‭Alopecorus textilis ‬و ‭Taraxacum azerbaijanicum ‬با میانگین شاخص رجحان ‮‭0/7‬ تا ‮‭1/3‬ در طول چهار سال، دارای رجحان متوسط بوده و جز گونه های با خوشخوراکی متوسط بوده اند. گونه های ‭Thymus kotschyanus ‬، ‭Astragalus aureus ‬و‭Cirsium haussknechtii ‬با میانگین شاخص رجحان بین ‮‭0/3‬ تا ‮‭0/6‬ در طول چهار سال، دارای اجتناب نسبی بوده و این گونه ها تقریبا غیر خوشخوراک بوده اند. در روش تعیین ارزش رجحانی گونه های گیاهی از طریق زمان سنجی، در هر یک از ماههای فصل چرا، یک روز بین یک تا دو ساعت بعد از ورود دام به مرتع، ترجیحا ‮‭30‬ دقیقه از چرای گوسفند نژاد قزل(دام غالب منطقه) روی گونه های گیاهی فیلم تهیه گردید. نتایج بدست آمده نشان داده است که از ‮‭12‬ گونه گیاهی مورد چرای دام در روش زمان سنجی، 2 گونه آن(‮‭16/7‬ درصد) متعلق به فرم رویشی بوته ایها، 4گونه آن(‮‭33/3‬ درصد) متعلق به فرم رویشی گراسها و 6 گونه(‮‭50‬ درصد) آن متعلق به فرم رویشی فوربها بوده است. از دو گونه گیاهی مورد چرا که فرم رویشی بوته ای دارند ،گونه ‭Astragalus aureus ‬، علیرغم داشتن خارهای زیاد و خشبی بودن با میانگین ‮‭7/76‬ درصد زمان چرا و گونه‭Thymus kotschyanus ‬با میانگین ‮‭0/91‬ درصد زمان چرا بوده است. در بین فرم رویشی پهن برگان علفی،‭Tanacetum chiliophyllum ‬،‭Taraxacum azerbaijanicum‬،‭Cirsium haussknechti‬، ‭Astragalus pinnetorum ‬، ‭Arenaria dianthiodes ‬و ‭Targopogon margiantus ‬به ترتیب با میانگین ‮‭30‬/،‮‭43 7‬/،‮‭4 2‬/،‮‭37 2‬/،‮‭1/19 1‬و ‮‭0/37‬ درصد زمان چرا در طول چهار سال آماربرداری رتبه های اول تا ششم ترجیح را در روش زمان سنجی به خود اختصاص داده اند. در بین فرم رویشی گراسها گونه های ‭Festuca rubra ‬،‭Festuca ovina ‬،‭Bromus tomentellus ‬و‭Alopecorus textilis ‬به ترتیب با میانگین‮‭41‬/،‮‭37 16‬/،‮‭7/68 14‬ و ‮‭0/48‬ درصد زمان چرا در طول چهارسال آماربرداری، رتبه های اول تا چهارم ترجیح را در روش زمان سنجی به خود اختصاص داده اند. کلمات کلیدی: رفتار چرایی، ‭GPS‬، گوسفند، نژاد قزل، شاخص رجحان، درصد بهره برداری، روش زمان سنجی، ارزش رجحانی، سهند.