بررسی ارتباط خاک و پوشش دو گونه مرتعی ‭Atriplex leucoclada ‬و‭Suaeda vermiculata ‬و تحم ل پذیری این دو گونه به تنش شوری در شرایط آزمایشگاه و رویشگاههای طبیعی در استان سمنان

مدیریت اراضی شور به ویژه مراتع مناطق خشک و نیمه خشک امری لازم و ضروری است و به تحقیقات پایه در رابطه با گیاهان مرتعی که به این شرایط سازگارترند نیاز دارد. بنابراین شناخت مکانیسمهای فیزیولوژی و بیوشیمیایی دخیل در بردباری گیاهان به تنش شوری عامل اساسی در انتخاب و معرفی گونه های گیاهی در چنین مناطقی می باشد که متاسفانه با توجه به حاد بودن مسیله شوری و موارد ذکر شده، تحقیقات قابل توجهی با تاکید بر شناخت مکانیسمهای فیزیولوژی گونه های مرتعی در ایران صورت نگرفته است. در این تحقیق تحمل پذیری دو گونه مرتعی ‭Atriplex leucoclada ‬و‭Suaeda vermiculata ‬به تنش شوری که بومی ایران و دارای ارزش غذایی بالایی برای دام است در شرایط آزمایشگاه و رویشگاه های طبیعی مورد بررسی قرار گرفت. مرحله جوا نه زنی، در دو نمک ‭NaCl ‬و ‭Na‬2‭SO‬4 در غلظتهای (،0 ،‮‭100‬ ،‮‭200‬ ،‮‭400 300‬ و ‮‭500‬) میلی مولار در سه دمای ،‮‭20 10‬ و ‮‭30‬ درجه سانتیگراد مورد بررسی قرار گرفت. ویژگی های مورد بررسی شامل درصد، سرعت و شاخص جوانه زنی، شاخص بنیه بذر، طول ساقه چه و ریشه چه می باشد. برای مقایسه اثرات غلظتهای مختلف هر یک از نمکها در سه دما و تاثیر غلظتهای یکسان در دو نمک از طرح فاکتوریل و آزمون تی تست استفاده شد. مرحله رشد در آزمایشگاه با غلظتهای (،0 ،‮‭100‬ ،‮‭200‬ ،‮‭400 300‬ و ‮‭500‬) میلی مولار ‭NaCl ‬و‭Na‬2‭SO‬4 در اتاق کنترل در تاریکی 8 و روشنایی ‮‭16‬ ساعته در دمای ‮‭20‬ درجه سانتی گراد انجام شد. صفات رشد، وزن خشک و تر، شاخص سطح برگ، طول ریشه، نسبت اندام هوایی به ریشه، پتانسیل آبی و محتوای نسبی آب برگ، محلولهای سازگار (پرولین، کربوهیدراتهای محلول)، و عناصر معدنی اندازه گیری شدند. برای آنالیز از تجزیه واریانس و آزمون دانکن در یک طرح کاملا تصادفی ونیزآزمون تی تست استفاده شد. نمونه برداری گیاه و خاک در اکوتیپ های طبیعی سمنان، فارس، خوزستان و هرمزگان انجام گرفت. نمونه های گیاهی از ریشه و اندام هوایی بطور تصادفی در دوره رشد رویشی برداشت شد. ویژگی های مورد بررسی شامل محلولهای سازگار (پرولین، کربوهیدرات های محلول) و عناصر بودند. نمونه برداری خاک نیز در هریک از رویشگاه های گونه های مورد بررسی از دو عمق سطحی (‮‭10-0‬) سانتیمتری و عمق زیر سطحی (‮‭45-10‬) سانتیمتری در پای بوته ها انجام شد. فاکتورهای بافت، هدایت الکتریکی، اسیدیته، بی کربنات، کربنات، کلر، منیزیم، پتاسیم، کلسیم، سدیم، نیتروژن و فسفر اندازه گیری شدند. برای مقایسه خاک رویشگاه ها و عمق های مختلف از طرح فاکتوریل دوفاکتوره استفاده شد. تجزیه و تحلیل آماری در تمام مراحل آزمایشگاهی و طبیعی در نرم افزار‭SPSS ‬انجام گرفت. نتایج بررسی تاثیر نمک ‭NaCl ‬بر ویژگی های جوانه زنی هر دو گونه ‭Suaeda vermiculata ‬و ‭leucoclada Atriplex ‬نشان می دهد که با افزایش غلظت نمک ‭NaCl ‬تا حد معینی از شوری (‮‭200‬ میلی مولار) بیشتر صفات مورد مطالعه در مرحله جوانه زنی شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص جوانه زنی و شاخص بنیه بذر به طور معنی داری در مقایسه با شاهد افزایش می یابند و نشان دهنده این مطلب است که افزایش غلظت نمک ‭NaCl ‬تا ‮‭200‬ میلی مولار باعث تحریک صفات جوانه زنی در هر دو گونه می شود. با افزایش غلظت نمک ‭NaCl ‬بیش از ‮‭200‬ میلی مولار صفات جوانه زنی هر دو گونه محدود شده و روند کاهشی دارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که تحریک جوانه زنی هر دو گونه متاثر از نمک ‭NaCl ‬است به طوری که این نمک تا غلظت ‮‭200‬ میلی مولار تاثیر چشمگیری بر افزایش صفات جوانه زنی دارد؛ بنابراین هر دو گونه از نظر نوع واکنش به نمک ‭NaCl ‬در مرحله جوانه زنی هالوفیت اجباری و کلرور پسند محسوب می شوند. تنش ناشی از نمک ‭Na‬2‭SO‬4 در هر دو گونه ‭Suaeda vermiculata ‬و ‭leucoclada Atriplex ‬و در تمام سطوح شوری باعث کاهش معنی دار صفات مورد مطالعه در مرحله جوانه زنی شد که این مساله می تواند به علت ورود بیش از حد عناصر سم ی به گیاه و تخریب و کاهش فعالیت اندامک ها و آنزیم های سیتوپلاسم سلول های گیاهی باشد. نتایج مرحله رشد نشان می دهد که در گونه ‭Suaeda vermiculata ‬و در حضور نمک ‭NaCl ‬تمامی صفات مورد بررسی در مرحله رشد شامل وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، نسبت وزن برگی ‭(LWR)‬، مولفه های نسبت سطح برگی ‭(LAR)‬، سطح ویژه برگی ‭(SLA)‬، ارتفاع گیاه و سطح برگی ‭(LA) ‬با افزایش شوری محیط تا ‮‭300‬ میلی مولار به طور معنی داری نسبت به شاهد افزایش یافت اما افزایش شوری بیش از ‮‭300‬ میلی مولار موجب کاهش معنی دار شاخص های رشد شد. واکنش گونه ‭Suaeda vermiculata ‬به تنش شوری حاصل از نمک ‭Na‬2‭SO‬4 مشابه نمک ‭NaCl ‬بود با این تفاوت که حداکثر رشد در غلظت ‮‭200‬ میلی مولار ‭Na‬2‭SO‬4 اتفاق افتاد درحالیکه در شوری های بالاتر شاخص های مورد بررسی در مرحله رشد تحت تاثیر قرار گرفته و بطور معنی داری کاهش یافتند. واکنش گونه ‭Atriplex leucoclada ‬به تنش شوری در هر دو نمک ‭NaCl ‬و ‭Na‬2‭SO‬4 به گونه ای است که با افزایش شوری محیط تا ‮‭300‬ میلی مولار پازامترهای رشد به طور معنی داری نسبت به شاهد افزایش یافته و با افزایش شوری بیش از ‮‭300‬ میلی مولار کاهش می یابند. در کل این طور می توان نتیجه گرفت که حضور نمک تا ‮‭300‬ میلی مولار نه تنها محدود کننده رشد گونه های ‭Suaeda vermiculata ‬و ‭Atriplex leucoclada ‬نیست بلکه باعث افزایش در شاخص های رشد نیز شد و نشان می دهد که این دو گونه در مرحله رشد جزو هالوفیت های اجباری هستند. نتایج تحقیق حاضر نیز نشان می دهد که مقدار ‭+ Na ‬و ‭- Cl ‬در برگ های گیاه ‭Suaeda vermiculata ‬بیشتر از ‭Atriplex leucoclada ‬است که دلیلی بر قابلیت بیشتر ‭Atriplex leucoclada ‬در دفع نمک و انتقال به سطح برگ ها است. به عبارت دیگر گیاه ‭Atriplex leucoclada ‬مقداری از محلول های نمکی را از طریق کرک های نمکی که بر روی سطوح برگی قرار دارند به بیرون دفع می کند.