بررسی پتانسیل کیفیت ارقام تجاری گندم آبی و دیم کشور

به منظور تهیه کاتالوگ جامع و معتبر کیفیت ارقام تجاری گندم مورد کشت و کار در ایران و نیز گروه بندی تجاری (تعریف براند) آنها این تحقیق با استفاده از طرح آزمایشی آلفا لاتیس و در دو تکرار شامل ‮‭100‬ رقم گندم آبی و دیم کشور شامل نان و دوروم در سال های زراعی ‮‭1389-90‬ و ‮‭1390-91‬ در مزارع تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه و مغان اجرا شد. در این بررسی تلاش گردید تا با اعمال مدیریت بهینه زراعی شامل کود دهی بر اساس توصیه های موسسه تحقیقات خاک و آب، مبارزه بموقع با علفهای هرز و سن گندم و انجام تقسیط ازت مورد نیاز در مراحل ساقه رفتن، شروع سنبله و مرحله خمیری از دوره پر شدن دانه و نیز با استفاده از عناصر ریز مغذی از طریق محلول پاشی، ارقام به پتانسیل کیفیت خود برسند. دو تا سه ماه پس از برداشت صفات درصد سن زدگی، وزن هزار دانه، وزن هکتولیتر، درصد پروتیین دانه، سختی دانه، درصد جذب آب آرد، درصد گلوتن مرطوب ، شاخص گلوتن، ارتفاع رسوب ‭SDS ‬، حجم رسوب زلنی، عدد فالینگ و صفات فارینوگراف (مدت زمان گسترش خمیر، پایداری خمیر و میزان سست شدن خمیر) اندازه گیری شدند. پس از انجام ارزیابی های مربوط به خصوصیات کیفیت داده های بدست آمده با نرم افزار ‭SAS ‬تجزیه و تحلیل شده تا در نهایت با استفاده از اطلاعات دو ساله کاتالوگ کیفیت ارقام بررسی شده منتشر شده و در گروه بندی تجاری گندم ها مورد استفاده قرار گیرند. نتایج تجزیه واریانس مرکب صفات کیفیت نشان داد که تنها اثر ژنوتیپ بر رطوبت دانه و اثر محیط بر حجم نان معنی دار نبوده ولی اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل آنها بر بقیه صفات کیفیت معنی دار بود. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که همبستگی مثبت و بالایی بین صفات درصد پروتیین دانه و ارتفاع رسوب زلنی وجود داشت (‮‭0/85‬‭r=). ‬ارتفاع رسوب ‭SDS ‬نیز همبستگی مثبت و معنی داری با درصد پروتیین دانه داشت (‮‭0/77‬‭r=). ‬بنابراین به طور کلی می توان نتیجه گرفت که تغییرات مشاهده شده در صفات کیفیت دانه گندم ناشی از تاثیر عوامل ژنوتیپ، سال، مکان و مدیریت می باشند که جدا از تعیین ژنوتیپ گندم مناسب با کمترین حساسیت به سال و مکان بایستی از طریق بهبود مدیریت مزرعه کیفیت دانه آنها را ارتقا داد. نتایج نشان داد که اکثر ارقام چنانچه در محیط مناسب قرار گیرند حداقل پتانسیل کیفیت متوسط را دارا هستند تنها تعداد معدودی از ارقام ضعیف بودند. با در نظر گرفتن صفات درصد پروتیین، سختی دانه، درصد گلوتن مرطوب، ارتفاع رسوب ‭SDS ‬و ارزش والوریمتری رتبه بندی ارقام صورت گرفت و ارقام نورستار، شعله، طبسی، کراس شاهی، شاه پسند، کاوه، ساجی، چناب، کرج-،3 رصد، سرخ تخم، ‮‭11‬‭-DN ‬، رسول، سیمره، هامون، کرخه، پیشتاز، داراب-،2 آریا و زاگرس، ‮‭20‬ رقم ابتدای رتبه بندی با رتبه های کم (1تا ‮‭20‬) بودند. با در نظر گرفتن صرفا بررسی های ریولوژی ارقام : لاین‭- A ‬، چناب، سایسون، سیروان، تجن، ‮‭85-7‬‭-M‬، پیشتاز، مارون، نیک نژاد، باز، اینیا، لاین ‭Ch‬، طبسی، آرتا، البرز، دز، بک کراس روشن زمستانه ، زرین، نوید، فلات و نورستار قدرت گلوتن بیشتری نشان داده و از کیفیت مطلوبی برخوردار بودند. بر اساس این نتایج کاتالوگ کیفیت ارقام مورد بررسی منتشر خواهد شد. واژه های کلیدی: گندم، کیفیت نانوایی، اثر محیط در کیفیت