ارزیابی تمایز، یکنواختی و پایداری ارقام برتر پنبه با استفاده از خصوصیات مورفولوژیکی

بهصمنظور ارزیابی تمایز، یکنواختی و پایداری‭(DUS) ‬خصوصیات ریختصشناختی کمی و کیفی‮‭42‬ رقم و ژنوتیپص پنبه تارمتوسط و تاربلند: ‮‭4-1 , GT‬‮‭40‬، 2‭- TBL‬‮‭3 60‬‭- SKT‬‮‭134‬- ورامین، 5- ساحل، 6- بختگان، 7-مهر، 8- ارمغان، 9- گلستان، ‮‭10‬- سپید، ‮‭11‬-خرداد، ‮‭12‬- ای-،‮‭13 38‬- آوانگارد، ‮‭14‬- بلی ایزوور، ‮‭15‬- براکت فریگو، ‮‭16‬- بلغار‮‭17‬،‮‭996‬-شیرپان،‮‭18 539‬- کوکر،‮‭19 312‬- دکتر عمومی، ‮‭20‬- گیزا، ‮‭21‬- هوپیصکالا، ‮‭22‬- لامبرایت، ‮‭23‬- برگ قرمز، ‮‭24‬- شماره،‮‭25 200‬-شماره،‮‭26 210‬- شماره،‮‭27 221‬- برگ بامیهصای قرمز، ‮‭28‬- اوپال، ‮‭29‬- اولتان، ‮‭30‬- پاک، ‮‭31‬- کیو،‮‭32 30‬- برگ قرمز، ‮‭33‬- سیلند، ‮‭34‬- سیکالا،‮‭35 33‬- اسصپی،‮‭36 731‬- اس آر، ‮‭37‬- سوپر اکرا، ‮‭38‬-تابلادیلا، ‮‭39‬- ترمز،‮‭40 14‬- زتا،‮‭484-73-41 2‬‭-S-‬‮‭485‬، ‮‭73-42‬‭-S‬، این تحقیق در سالهای‮‭1390-92‬ در ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم آباد گرگان موسسه تحقیقات پنبه در استان گلستان، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران در ورامین و موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال در کرج اجرا گردید. بذرهای لاینهای خالص ارقام ژنوتیپصهای در تاریخ کاشت و با تراکم بوته توصیه شده براساس طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار کشت شدند. درخلال آزمایش یادداشت-برداری و اندازهصگیری‮‭39‬ خصوصیت کمی و کیفی ریختصشناختی مطابق دستورالعمل ملی آزمونص تمایز، یکنواختی و پایداری‭(DUS) ‬پنبه انجام شد. نتایج استان گلستان نشان داد اثرمتقابل سالا ژنوتیپ برای خصوصیات ریختصشناختی کمی تعداد گره ها تا پایین ترین شاخه زایا، طول شاخه زایا، تعداد گره های شاخه زایا، کیل، طول، درجه کشش و ظرافت الیاف معنیصدار بود. سه ژنوتیپ ارزیابی شده ازلحاظ این خصوصیات متمایز بوده و ژنوتیپ ‭SKT‬‮‭134‬در دو سال اجرای آزمایش ازلحاظ این خصوصیات از برتری برخوردار بود. همچنین ژنوتیپصها ازلحاظ ارتفاع گیاه و طول دمگل قوزه متمایز بوده و ژنوتیپ‭TBL‬‮‭60‬ ازلحاظ این خصوصیات برتر بود. طول متوسط بین گره های شاخه زایا و استحکام و یکنواختی طول الیاف ژنوتیپصها متمایز نبود، ولی میزان این خصوصیات ریختصشناختی کمی و ارتفاع گیاه و طول دمگل قوزه در سالصهای اجرای آزمایش تفاوت معنیصدار داشتند. ژنوتیپصها ازلحاظ خصوصیات ریختصشناختی کیفی رنگ گرده، موقعیت کلاله نسبت به پرچم ها، اندازه براکته(در بلوغ سبز)، تیپ گلصدهی گیاه، اندازه برگ، کرکصدار بودن برگ(سطح زیرین) و قسمت بالایی ساقه زمان باز شدن قوزه(زمانی که‮‭50‬درصد گیاهان حداقل یک قوزه باز شده داشته باشد) و درجه شکفتگی قوزه(در مرحله بلوغ کامل) متمایز، ولی ازنظر دیگر خصوصیات ریختصشناختی کیفی، مشابه بودند. بهصطورکلی براساس نتایج این تحقیق ژنوتیپ‭GT‬‮‭40‬ براساس زرد بودن رنگ گرده، موقعیت بالاتر کلاله نسبت به پرچم ها، اندازه کوچک برگ، کرکصدار بودن متوسط قسمت بالایی ساقه، ارتفاع کوتاه گیاه(در بلوغ سبز) و زمان زود باز شدن قوزه از ژنوتیپصهای ‭TBL‬‮‭60‬و ‭SKT‬‮‭134‬متمایز بود. همچنین ژنوتیپ‭TBL‬‮‭60‬ بهصواسطه تیپ گلصدهی باز گیاه، شدت متوسط رنگ سبز برگ(در مرحله گلصدهی)، اندازه متوسط براکته در بلوغ سبز و طول متوسط دمگل قوزه از ژنوتیپ ‭SKT‬‮‭134‬تمایز داشت. بنابراین ضمن این که نتایج این تحقیق منجر به تهیه مجموعه مرجع خصوصیات ریخت شناختی سه ژنوتیپ جدید پنبه دردست معرفی بهصعنوان رقم گردید، که برای ثبت ارقام مذکور جهت برخورداری از حقوق بهصنژادگران آن ارقام میصتواند مورد استفاده قرارگیرد، باتوجه به یکنواختی و پایداری تمایز هشت خصوصیت ریختصشناختی کیفی، از این خصوصیات میصتوان بهصعنوان شناسه ارقام در فرآیند کنترل و گواهی مزارع تولید بذر ارقامی که از این ژنوتیپصها معرفی خواهند شد ، برای ارزیابی خلوص و اصالت ژنتیکی، استفاده نمود. نتایج در استان تهران نشان داد، ارقام ژنوتیپصهای مورد بررسی ازلحاظ‮‭11‬ خصوصیت ریختصشناختی کیفی متمایز بودند. برمبنای رنگ گلبرگ ارقام و ژنوتیپصهای مورد ارزیابی بهصطورکلی به دو گروه متمایز گلبرگ زرد و گلبرگ کرم تقسیم شدند. تمامی ارقام گروه گلبرگ زرد رنگ، پنبهصهای تاربلند و همه ارقام و ژنوتیپصهای گروه گلبرگ کرم رنگ پنبهصهای تار متوسط بودند. از میان ارقام گلبرگ زرد رنگ، شامل ارقام دکتر عمومی، گیزا و ترمز،‮‭14‬ رقم ترمز،‮‭14‬ بهصعلت همتراز بودن موقعیت کلاله نسبت به پرچم ها از دو رقم دیگر متمایز شد. ارقام گلبرگ کرم رنگ نیز براساس شکل برگ به دو گروه برگ پنجه مانند و برگ نیزه مانند تفکیک شدند. ارقام و ژنوتیپصهای گروه برگ نیزهصای مانند 3 رقم سپید، اکرا برگ قرمز و سوپرص اکرا بودند که در میان آنصها خصوصیت شکل برش طولی قوزه و رنگ کرک بذر 3 رقم را از یکدیگر متمایز کردند. ارقام و ژنوتیپصهای گروه برگ پنجهصای مانند نیز که بالغ ‮‭31‬ رقم و ژنوتیپ مورد ارزیابی بودند، برمبنای صفت شکل برش طولی قوزه به3 گروه اصلی تقسیم شدند. تعداد‮‭20‬ رقم و ژنوتیپ این گروه که ارقام و ژنوتیپصهای با شکل برش طولی قوزه تخم مرغی بودند که ارقام این گروه نیز براساس7 خصوصیت ریختصشناختی کیفی حفره های سطحی قوزه، دندانهصدار بودن براکته، موقعیت کلاله نسبت به پرچم ها، پرزصصدار بودن سطح زیرین برگ، شکل گیاه در بلوغ سبز، تراکم کرک بذر و تیپ گلصدهی گیاه از یکدیگر متمایز شدند. واژه های کلیدی: خصوصیات ریختصشناختی، پنبه، ثبت رقم، ‭DUS‬، یکنواختی