بررسی تحمل به تنش خشکی پس از گردهصافشانی و برخی صفات فیزیولوژیکی مرتبط با آن در ژنوتیپصهای گندم، در شرایط مصرف و عدم مصرف روی

طی دو سال زراعی ‮‭1390 -92‬ تعداد ‮‭11‬ ژنوتیپ گندم نان شامل ‮‭82-9‬‭-WS‬، سیروان، ‮‭86-14‬‭-WS‬، پیشتاز، پارسی، بک کراس روشن، ارگ، روشن، پیشگام، الوند و مهدوی در سه تیمار بدون تنش خشکی، تنش خشکی پس از گرده افشانی و تنش خشکی پس از گرده افشانی همراه با محلول پاشی سولفات روی در مراحل ساقه دهی و غلاف رفتن، از نظر صفات مختلف مورد بررسی قرار گرفت. تنش خشکی از طریق قطع آبیاری در مرحله ‮‭50‬ درصد آغاز سنبله دهی اعمال شد. عملکرد و اجزای عملکرد دانه، صفات زراعی مرتبط با عملکرد دانه، صفات فیزیولوژیکی مرتبط با انتقال مجدد ذخایر ساقه، و نیز صفات کیفی دانه جزو صفات مورد مطالعه بود. اکثر صفات تحت تاثیر تنش خشکی پس از گرده افشانی قرار گرفت. بر مبنای عملکرد دانه، شدت تنش اعمال شده حدود ‮‭0/50‬ ‭SI= ‬بود و در اثر تنش خشکی پس از گرده افشانی، عملکرد دانه ژنوتیپ ها بین ‮‭36/2‬ تا ‮‭59/0‬ درصد کاهش یافت. در گروه بندی ژنوتیپ ها بر اساس طبقه بندی فرناندز، از بین ‮‭11‬ ژنوتیپ آزمایش، ارقام پیشگام، سیروان و پیشتاز در گروه ‭A (‬ژنوتیپ های دارای عملکرد بالا در هر دو شرایط بدون تنش و تنش) و ارقام روشن و بک کراس روشن در گروه ‭D (‬ژنوتیپ های دارای عملکرد کم در هر دو شرایط بدون تنش و تنش) قرار گرفتند. در شرایط تنش خشکی، محلول پاشی روی در مقایسه با عدم کاربرد آن، میانگین عملکرد دانه را ‮‭7/3‬ درصد افزایش داد که واکنش ژنوتیپ ها بین ‮‭5/2‬ درصد در رقم پیشگام تا ‮‭9/8‬ درصد در بک کراس روشن متفاوت بود. در اثر تنش خشکی، طول دوره پر شدن دانه کاهش یافت. مقدار انتقال مجدد ذخایر از بخش های مختلف ساقه، به روش غیر مستقیم برآورد گردید. بر اساس نتایج حاصل، از بین بخش های سه گانه ساقه، میان گره های پایینی بیشترین مواد ذخیره ای را منتقل کردند و میانگره زیر پدانکل و پدانکل به ترتیب در مراحل بعدی اهمیت قرار داشتند. در مقایسه با شرایط بدون تنش، تنش خشکی باعث شد که مقدار مواد ذخیره ای منتقل شده از پدانکل افزایش و از میانگره زیر پدانکل و میانگره های پایینی کاهش یابد. در مقایسه با شرایط تنش بدون مصرف روی، مصرف روی در شرایط تنش باعث افزایش مقدار انتقال ذخایر از هر سه بخش ساقه شد. از بین سه بخش ساقه، بیشترین بازدهی انتقال مجدد ذخایر مربوط به میانگره زیر پدانکل بود. در شرایط تنش خشکی پس از گرده افشانی، عملکرد دانه با بازده انتقال ماده خشک از هر سه بخش ساقه و از کل ساقه، همبستگی مثبت و معنی دار داشت. همچنین همبستگی مثبت و معنی داری بین عملکرد دانه با وزن مخصوص میانگره زیر پدانکل در مرحله گرده افشانی و نیز حداکثر وزن مخصوص این میانگره وجود داشت. نتایج این تحقیق نشان داد که محلول پاشی روی، بر صفات مرتبط با انتقال مجدد ذخایر ساقه تاثیر داشت و از طریق بهبود این صفات باعث بهبود عملکرد در شرایط تنش خشکی پس از گرده افشانی گردید. کلمات کلیدی: انتقال مجدد، تنش خشکی، عملکرد دانه، گندم، محلول پاشی روی