راهنمای طراحی، اجرا، بهره برداری و نگهداری عرصه های پخش سیلاب بر آبخوان

وقوع خشکسالی های پی در پی و سیل های با حجم زیاد با توجه به شرایط طبیعی ایران، امری اجتناب ناپذیر است. پذیرش این واقعیت طبیعی، ما را به سمت بهره برداری اصولی از منابع حیاتی کشور از جمله سیلاب رهنمون می کند. طرح ملی احداث ایستگاه های پخش سیلاب بر آبخوان ها (ایستگاه های آبخوان داری)، به عنوان انقلابی سبز در عرصه های منابع طبیعی در فاصله سال های 1375 تا 1385 توسط وزارت جهاد سازندگی سابق اجرایی شد. این برنامه به عنوان یکی از راهکارهای مهم آبخیزداری برای بهبود منابع آب زیرزمینی، جلوگیری از خسارات و تلفات سیلاب ها، با اهداف اجرایی و تحقیقاتی در 37 نقطه و با وسعتی حدود 63 هزار هکتار در 24 استان اجرا شد. نتایج اجرایی آن در بخش آب، جلوگیری از خسارات سیل در پایین دست، مهار2.1 میلیارد متر مکعب سیلاب، تغذیه 1.2 میلیارد متر مکعب آب در سفره های زیرزمینی و بهبود کیفیت آب آبخوان می باشد. افزون بر این حفاظت خاک، کنترل شن های روان، جذب کربن و انتقال آن به خاک، تولید علوفه، بهبود پوشش گیاهی، جنگل کاری (درختکاری حدود یک میلیون اصله نهال)، ایجاد اشتغال، جلوگیری از مهاجرت، بهبود شرایط محیط زیست و بهبود شرایط امنیت غذایی، بخش کوچکی از نتایج اجرایی این طرح است. در بخش پژوهش، ترویج و آموزش نیز علاوه بر استخراج بیش از 500 مقاله علمی-پژوهشی و کنفرانسی، بیش از 25 مقاله ISI و اجرای بیش از 400 طرح پژوهشی و پایان نامه های دانشجویی بوده که منجر به ارایه شیوه نامه های مختلف شده است. مجموعه حاضر که توسط جمعی از کارشناسان پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری گردآوری و تدوین شده است، می کوشد تا ضمن بیان اهمیت پخش سیلاب در مدیریت منابع طبیعی کشور راهنمایی برای طراحی، اجرا، بهره برداری و نگهداری عرصه های پخش سیلاب بر آبخوان های کشور باشد. مطالب این راهنما در شش فصل تهیه و تنظیم شده است. فصل اول به پیشینه و روش های پخش سیلاب توجه دارد. در این فصل با تعریف سیلاب و بیان اهمیت آن، به روش های پخش سیلاب در ایران و اهداف اجرای این طرح ها اشاره شده است. فصل دوم ضمن بررسیهای کلان و شناخت ویژگیهای مخروط افکنه ها، به اولویتبندی مناطق مستعد پخش سیلاب در ایران با استفاده از سنجش از دور و سیستم های اطلاعات جغرافیایی می پردازد. در فصل سوم به ساختار مطالعه و برنامه ریزی برای اجرای پروژه های پخش سیلاب اشاره شده است. موضوع اصلی فصل چهارم طراحی سیستم های پخش سیلاب و مستندسازی موارد از طریق نمونه های اجرا شده می باشد. با توجه به ضرورت وجود یک شبکه جامع و کامل داده برداری برای جمع آوری اطلاعات در طرح ها و پروژه های مختلف، پایش تغییرات عوامل مختلف در عرصه های پخش سیلاب در فصل پنجم این مجموعه مورد توجه قرار گرفته است. فصل ششم نیز به برنامه های نگهداری ایستگاه های پخش سیلاب اشاره دارد.