بررسی عوامل موثر بر کاهش کیفیت جوانه زنی بذر و بنیه گیاهچه دو رقم سویا در استان اردبیل(منطقه مغان)

به منظور بررسی علل کاهش قوه نامیه بذر سویا در منطقه مغان و مقایسه آن با یک منطقه دیگر پژوهشی به صورت مزرعه ای و گلخانه ای در سال های زراعی 92-1391 و 93-1392 در دو منطقه مغان و کرج انجام شد. آزمایش اول به صورت خردشده عاملی (اسپلیت فاکتوریل) بر مبنای طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد، در این آزمایش رقام سویا (ویلیامز و L17) با تراکم های 300، 400 و 500 هزار بوته در هکتار در سه تاریخ کاشت15 اردیبهشت، 15 خرداد و 15 تیر در دو منطقه مغان و کرج کاشته شدند. نتایج تجزیه مرکب صفات کیفی جوانه زنی بذر سویا نشان داد که بیشترین درصد گیاهچه های عادی مربوط به بذرهای رقم L17 از تاریخ کاشت 15 تیر ماه در منطقه کرج بود، همچنین کمترین مقدار درصد گیاهچه های عادی از تاریخ کاشت 15 اردیبهشت و رقم ویلیامز به دست آمد. بیشترین و کمترین درصد گیاهچه های غیرعادی به ترتیب در منطقه کرج و مغان در رقم ویلیامز مشاهده گردید. رقم ویلیامز در تاریخ کاشت 15 اردیبهشت در منطقه کرج و رقم L17 در تاریخ کاشت 15 تیر در منطقه مغان کمترین مقادیر شاخص وزنی بنیه گیاهچه (به ترتیب 9/89 و 2/99) را دارا بودند. بررسی خصوصیات فیزیولوژیک و عملکرد نشان داد که فتوسنتز خالص در منطقه کرج نسبت به منطقه مغان کمتر بود. بیشترین هدایت روزنه ای و فتوسنتز خالص مربوط به تاریخ کاشت 15 خرداد بود همچنین بیشترین هدایت روزنه ای مربوط به تراکم 400 هزار بوته در هکتار بود. محتوی کلروفیل برگ در تراکم های 300 و 400 هزار بوته در هکتار در منطقه مغان بیشتر از منطقه کرج بود اما مقدار آن در تراکم 500 هزار بوته در هکتار در منطقه کرج بیشتر از مغان بود. بیشترین عملکرد در تاریخ کاشت دوم (1/3142 کیلوگرم در هکتار) و تراکم 400 هزار بوته در هکتار (5/3154 کیلوگرم در هکتار) حاصل شد. آزمایش دوم به صورت فاکتوریل (2×3×2) بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه مغان و کرج انجام شد. عوامل مورد بررسی شامل رقم (ویلیامز و L17 ) رطوبت بذر در زمان برداشت (15، 20 و 25 درصد) و دمای خشک کن (30 و 45 درجه سانتی گراد) بودند. نتایج نشان داد که درصد جوانه زنی بذرهای تولیدی منطقه کرج (3/81%) نسبت به درصد جوانه زنی بذرهای تولید شده در مغان (4/77%) بیشتر بود. تفاوت بین درصد جوانه زنی بذرهای با رطوبت 15% که در دمای 30 و 45 درجه سانتی گراد خشک شده بود حدود 5/5% بود درحالی که این تفاوت بین درصد جوانه زنی بذرهای با رطوبت 25% در دمای 30 و 45 درجه سانتی گراد 5/18% بود. در بذرهای تولیدی منطقه کرج با رطوبت 15 درصد از نظر شاخص بنیه گیاهچه بین دو رقم تفاوت معنی داری وجود نداشت اما در رطوبت 20 % شاخص بنیه گیاهچه در رقم ویلیامز (7/139) بیشتر از رقم L17 (3/107) بود. کم ترین مقدار هدایت الکتریکی (46/28 میکروزیمنس بر سانتی متر بر گرم) در بذرهای رقم ویلیامز با رطوبت 20% که با دمای 30 درجه سانتی گراد خشک شده بودند مشاهده گردید. میزان مالون دی آلدیید در بذرهایی که با دمای 45 درجه سانتی گراد خشک شده بودند (nmol g-1seed 428/71) نسبت به دمای 30 درجه سانتی گراد (nmol g-1seed 111/62) بیشتر بود و با هم تفاوت معنی داری داشتند. همچنین تفاوت بین دو رقم از نظر میزان مالون دی آلدیید معنی دار بود. بیشترین (µ mol H2O2 min-1 mg-1 protein 6916/1) و کمترین میزان فعالیت آنزیم کاتالاز (µ mol H2O2 min-1 mg-1 protein 1066/1) به ترتیب مربوط دمای 30 درجه سانتی گراد با رطوبت 25% و دمای 45 درجه سانتی گراد با رطوبت 25% بود که در گروه های a و c قرارگرفتند. آزمایش سوم به منظور بررسی شرایط موجود در کارخانه های فرآوری بذر سویا در منطقه مغان انجام شد. این بررسی به صورت یک آزمایش عاملی 5×2 برپایه طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام شد که عامل اول دو رقم سویای ویلیامز و L17 و عامل دوم مراحل مختلف فرآوری بذر شامل: پس از برداشت، پس از خشک کردن، پس از بوجاری، پس از بسته بندی و پارت چینی و پس از انبارداری به مدت چهار ماه بود. نتایج نشان داد که که پیش از نگهداری بذرها در انبار میزان فعالیت آنزیم کاتالاز در بین دو رقم تفاوت معنی داری نداشت ولی پس از قرارگرفتن بذرها به مدت چهار ماه در شرایط خاص انبار منطقه مغان، میزان فعالیت این آنزیم در رقم ویلیامز(75/328 میکرومول پراکسیدهیدروژن بر دقیقه بر گرم بذر) افزایش یافته ولی در رقم L17 (میکرومول پراکسیدهیدروژن بر دقیقه بر گرم بذر) کاهش یافته است و تفاوت بین این دو رقم هم معنی دار می باشد. بیشترین درصد جوانه زنی پس از مراحل بوجاری (63/86%) و پارت چینی (59/85%) به دست آمد و کمترین درصد جوانه زنی پس از خشک کردن و انبارداری به دست آمد. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین (09/4%) و کمترین (03/1%) درصد بذرهای شکسته به ترتیب مربوط به مرحله بعد از خشک کن و پس از بوجاری بود. همچنین پس از قرارگرفتن بذرها به مدت چهار ماه در شرایط خاص انبار منطقه مغان، میزان قندهای محلول بذر در هر دو رقم کاهش یافت.واژه های کلیدی: سویا، بذر، رطوبت، تاریخ کاشت، تراکم کاشت، خشک کردن