تشخیص و تعیین مراحل رسیدگی جنسی در ماهیان خاویاری

تاس ماهیان از گروه ماهیان گانوییدی وغضروفی- استخوانی بوده و درمقایسه با ماهیان رده های بالاتر، دارای ویژگی های ساختمانی ساده همراه با ریخت ظاهری قدیمی تر هستند و از 200 میلیون سال پیش پا به عرصه وجود نهاده اند. این ماهیان دارای بدنی دوک مانند، دهانی زیرین، پوزه ای کشیده و باله دمی هتروسرک (Heterocercal) (بخش بالایی باله دمی از بخش پایینی آن طویل تر است) هستند.این ماهیان، پنج ردیف برجستگی استخوانی (یک ردیف پشتی، دو ردیف پهلویی و دو ردیف شکمی) دارند. برجستگی های استخوانی در ماهیان جوان، تیزتر و در ماهیان مسن، نرمتر بودهو این ماهیان همچنین چهار سبیلک در جلوی دهان دارند.بیشتر تاس ماهیان از ماهیان مهاجر رودکوچ (Anadromous)هستند، یعنی تمام مراحل رشدونمو و تغذیه شان در دریا صورت می گیرد و تنها برای تخم ریزی وارد رودخانه های آب شیرین می شوند. درحال حاضر27 گونه از انواع تاس ماهیان، در آب های نیمکره شمالی وجود دارند که از بین آنها 5 گونه تجاری شامل تاس ماهی ایرانی (Acipenser persicus)، تاس ماهی روسی (Acipenser gueldenstaedti)، تاس ماهی شیپ (Acipenser nudiventris)،اوزون برون((Acipenser stellatusو فیل ماهی (Huso huso) در دریای خزر یافت می شوند.سن رسیدگی جنسی در تاس ماهیان دریای خزر برای گونه اوزون برون(Acipenser stellatus) حداقل 6 سال و برای گونه فیل ماهی(Huso huso) حداکثر 18 سال است(نرها زودتر از ماده ها به بلوغ جنسی می رسند).بررسی وضعیت صید تاس ماهیان در دریای خزر نشان می دهد در سال های اخیر ذخایر ماهیان خاویاری به شدت کاهش یافته است. باتوجه به طولانی بودن سن بلوغ جنسی تاس ماهیان، عدم رعایت بهره برداری صحیح از ذخایر این ماهیان و عدم وجود نظارت دقیق بر صید بی رویه آنها ( صید قاچاق و صید ماهیان غیراستاندارد)،علاوه بر از بین بردن فرصت بازسازی جمعیت آنها، صدمات جبران ناپذیری نیز به منابع ارزشمند این آبزیان اقتصادی وارد خواهد کرد. بخشی از ذخایر باارزش ماهیان خاویاری در دریای خزر را مولدین نارس تشکیل می دهند که صیادان ماهیان خاویاری به علت عدم تشخیص جنسیت (تمایز بین ماده نارس و نر رسیده)، اقدام به صید مولدین ماده نارس کرده و آنها را از چرخه طبیعی حیات خارج می کنند.به منظور رعایت عدم صید تاس ماهیان نارس از دریا و محیط طبیعی و یا برنامه ریزی های علمی در مزارع تکثیر و پرورش برای جداسازی ماهیان نر از ماده،آگاهی از چگونگی تعیین جنسیت و مراحل مختلف رسیدگی جنسی، بسیار با اهمیت است.بنابراین، ارایه الگو های علمی و عملی ساده برای بازشناسی نر از ماده و درک درست مراحل رسیدگی جنسی (در شرایط طبیعی و پرورشی)، سبب بهره برداری بهینه از ذخایر ارزشمند ماهیان خاویاری خواهد شد.