احیا، شناسایی و ارزیابی مورفولوژیکی، مولکولی و سیتوژنتیکی نمونه های آژیلوپسAegilops triuncialis شمال غرب ایران

گونه Aegilops triuncialis یکی از خویشاوندان وحشی گندم نان، بیشتر در جنوب نواحی مدیترانه، خاور نزدیک، خاور میانه و آسیای مرکزی گسترش دارد. برخی از گونه های جنس آژیلوپس نقش مهمی در توسعه و تکامل گندم نان بازی کرده و بطور مستقیم یا غیر مستقیم بخشنده ژنوم D و B به گندم نان بوده اند. گونه Ae. triuncialis یکی از مهمترین گونه های آژیلوپس و دارای بیشترین پراکنش در ایران است. در این تحقیق مجموعه ای از 215 نمونه Ae. triuncialis ایران در قالب طرح مشاهده ای آگمنت به همراه 3 شاهد کشت شده برای صفات مورفولوژیکی مطابق با دیسکریپتور موسسه بین المللی تنوع زیستی (Bioversity) مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین سطوح پلوییدی 203 نمونه از این گونه از استانهای اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و زنجان به روش فلوسیتومتری و بررسی کاریوتایپ مورد بررسی قرار گرفتندنمونه های استان های مختلف بطور معنی داری برای صفات مورفولوژیکی متفاوت بودند. بیشترین تنوع فنوتیپی در آذربایجان غربی و زنجان و کمترین تنوع فنوتیپی در اردبیل و آذربایجان شرقی مشاهده گردید. تجزیه خوشه ای به روش وارد و براساس صفات مورفولوژیکی منشا نمونه ها را به دو گروه تقسیم کرد. همبستگی معنی داری میان 14 صفت مختلف مورفولوژیکی مشاهده گردید. همچنین پنج عامل اصلی اول حاصل از تجزیه به عامل ها، حدود 91/61 درصد تنوع مورفولوژیکی میان نمونه ها را شاملمی گردید. صفات طول محور میانگره، قطر سنبله، طول سنبله، تعداد برگ های زیر خوشه و ارتفاع بوته مهمترین صفات کمی مورد بررسی در عامل اول بودند. در مطالعه فلوسیتومتری، میانگین پیک فلوسیتومتری برای نمونه های شاهد گندم هگزاپلویید بین 80-176 و برای نمونه های Ae. trauncialis مورد بررسی بین 31-95 بود. میانگین پیک همه نمونه های Ae. trauncialis برابر 62/99 با انحراف معیار 5/49 بود. نسبت میان پیک مورد بررسی به پیک شاهد 0/44 – 0/59با میانگین 0/258 بود. مطالعه کاریوتایپ نمونه ها وجود 14 جفت کروموزوم در میان همه نمونه را نشان داد که بیانگر تتراپلویید بودن نمونه های مورد بررسی بود. کوچکترین پیک نمونه ها 31 در میان نمونه ها اردبیل و مشاهده شد. در حالیکه میانگین پیک نمونه های اربیل 59/29 بود. بزرگترین پیک مشاهده شده 95 بود که در میان نمونه ها آذربایجان شرقی مشاهده گردید. میانکین پیک نمونه های آذربایجان شرقی 60/02 بود. همچنین بیشترین انحراف معیار میان نمونه ها 5/8 در نمونه های آذربایجان و کمترین انجراف معیار 4/89 در میان نمونه های زنجان یافت گردید. با توجه به پراکنش وسیع تنوع زیاد این گونه برای صفات مورفولوژیکی و کاریوتایپی نشان داده شد که Ae. trauncialis یکی از قدیمی ترین و متنوع ترین گونه های آژیلوپس ایران است.کلمات کلیدی: Ae.triuncialis، تنوع ژنتیکی، صفات مورفولوژیک، تنوع سیتوژنتیکی