بررسی انگیزه مشارکت عشایر و دامداران در قرق مراتع دالاهو در استان کرمانشاه

علی رغم تلاش های وافر سازمان جنگل ها و مراتع، تخریب مراتع به اشکال مختلف از جمله چرای نامناسب، تغییر کاربری، آتش سوزی و کندن گیاهان برای مصارف محلی ادامه دارد. فراتر از این، عدم مشارکت جامعه بهره بردار در برنامه هایی چون قرق، چرای مناسب دام و حفاظت از منابع طبیعی تمام اثرات اقدامات انجام یافته را بی اثر می نماید که لازم است دیدگاهها و تجربیات افراد آگاه، معتمد و متنفذ در جامعه محلی مورد توجه برنامه بهره برداری از منابع طبیعی از جمله قرق و چرای دام قرار گیرد. معیشت عشایر کاملا وابسته به مرتع است و به همین دلیل توجه به آنان لازمه توسعه پایدار منابع طبیعی است. هدف از اجرای این پژوهش که در مراتع ییلاقی دالاهو در غرب استان کرمانشاه انجام گرفت، بررسی نقش سران عشایر و اداره کل منابع طبیعی در متقاعد کردن دامداران ذینفع به اجرای قرق و نیز انگیزه عشایر از مشارکت در انجام این کار بود. تحقیق در چهار مرحله شامل جمع آوری آمار و اطلاعات، مصاحبه با سران محلی عشایر، مصاحبه با دامداران و ارزیابی نقش اداره منابع طبیعی انجام یافت. مصاحبه در قالب پرسشنامه نسبتا ساده متشکل از سوالاتی پیرامون انگیزه اصلی دامداران، علت پیروی از توصیه سران عشایر، دیدگاه آنان در مورد تغییرات حاصله در پوشش گیاهی منطقه، محل تامین علوفه یا چرای دام و مشکلات آنان در این زمینه بود. نتایج این تحقیق نشان داد که مراتع مورد قرق قبلا با چرای بیش از حد ظرفیت و زودرس مواجه بوده است، بطوریکه بر اساس اندازه گیری های انجام یافته در ابتدای قرق، سطح خاک لخت بین 50 تا 70 درصد بود و غالب گیاهان خوشخوراک در حال انقراض بودند. قرق بیش از هشت هزار هکتار را شامل گردید که حاصل تعامل اداره منابع طبیعی، سران عشایر و دامداران ذیحق در مراتع بود. در این بین نقش یکی از بزرگان معتمد و مورد احترام منطقه برجسته بود، بطوریکه توصیه کتبی او عامل اصلی قرق، منع شکار حیات وحش مراتع است. این فرد و سایر سران عشایر اطلاعات در خور توجهی در مورد تعادل دام و مرتع، لزوم اعمال سیستمهای چرای دام و پایداری محیط زیست دارندبه نظر آنها، وجود دامداران غیرمجاز و رقابت آنان در چالش اصلی تداوم قرق و اعمال سیستم چرای متعادل خواهد بود. غالب دامداران اذعان داشتند که دارای دام بیش از حد مجاز هستند و به دلیل تغییر در مراتع قشلاقی و نبود مراتع میان بند، مجبور به کوچ زودهنگام هستند. 74 درصد آنان اعتقاد داشتند که قرق موجب تغییرات زیادی در پوشش گیاهی گردیده است. به نظر آنان چرای مفرط، تخریب مراتع قشلاقی، چرای زودرس، از بین رفتن مراتع میان بند و دامداران غیرمجاز به ترتیب اهمیت از عوامل کاهش علوفه مراتع دالاهو و مشکلات دامداری هستند. یادگیری از گذشتگان نیز منبع اصلی دانششان در مورد مرتع بود. نهایتا پیروی از توصیه سران عشایر، درک وضعیت نامناسب مرتع و عده ای نیز با توجه به توجیهات کارشناسان اداره منابع طبیعی و همکاری با سایر دامداران انگیزه اصلی مشارکت در قرق اعلام شد. منابع تامین علوفه به ترتیب اهمیت شامل استفاده از سامانه های عرفی سایر عشایر (با هماهنگی اداره کل منابع طبیعی)، خرید علوفه دستی و استفاده از پسچر مزارع گندم مزارع دشت کرند اعلام شد. ایجاد جلسات هماهنگی، تعیین محل چرای دام، گماردن قرقبان، ارزیابی دوره ای وضعیت مرتع ، حل و فصل اختلافات نیز مهمترین اقدامات اداره کل منابع طبیعی بود.نهایتا نتایج این بررسی نشان داد که این پروژه علاوه بر احیا گیاهان مرتعی و جنگلی، موجب پایداری حیات وحش، رویش قابل توجه گیاهان، رونق زنبورداری و گردشگری (در مقیاس محلی) شده است که با مدیریت و برنامه ریزی مناسب می تواند الگویی برای سایر مناطق باشد. کلمات کلیدی: پوشش گیاهی؛ سران عشایر ؛ دامداران مجاز؛ مراتع دالاهو