قوانین مربوط به اقتباس از یک اثر و آفرینه فکری و هنری

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

 آیا اقتباس از تابلوهای دیگران مثلا اقتباس از تابلوهای نقاشان معروف جهان و به تصویر کشیدن یک چهره یا منظره طبیعی از روی تصویر اصلی، به عنوان یک اثر ذهنی یا اثر فنی، قابل حمایت است یا خیر؟

 به عنوان نمونه فرض کنیم یک نقاش و استاد در فن نقاشی از روی پرتره گوستاو کوکیوتا کار و اثر پیکاسو" نقاش معروف و یا از روی تابلو آفرینش انسان، اثر میکل آنژ یا از روی چهره خود ون گوک نقاش و یا از روی تابلو معروف لبخند ژوکوند (مونالیزا) اثر لئوناردو داوینچیه و پرنده شکاری اثر کمال الملک و از تابلو مجلس شاهزاداگان قاجار، اثر صنیع الملک و امثال آنها اقتباس کند و تصویری کاملا مشابه اثر اصلی ترسیم کرده و به تصویر بکشد، به طوری که تمیز بین اثر اصلی و اقتباسی غیر ممکن یا بسیار دشوار باشد، اعم از این که مدت حمایت از تصویر و اثر اصلی گذشته یا نگذشته باشد، تکلیف اثر جدید از نظر حمایت قانونی چیست؟

می توان گفت: در موردی که مدت حمایت قانونی اثر فنی مورد بحث منقضی نشده باشد، اقتباس و کشیدن از روی اثر و آفرینه اصلی، بدون اجازه آفریننده اثر مجاز نیست. ولی در مواردی که آثار مزبور به علت گذشت زمان، مورد حمایت قانونی نباشد، اقتباس منع قانونی نداشته و اخذ اجازه از کسی یا مرجعی ضرورت ندارد ولی باید به نحوی مشخص باشد که تابلو ترسیم شده اقتباسی است نه اصلی تا سبب گمراهی یا فریب و اشتباه تماشاگران یا خریداران نشود، در غیر این صورت جرم تحقق پیدا خواهد کرد.

بحث اساسی در اقتباس این است که اثر و آفرینه اقتباسی و جدید قابلیت حمایت قانونی دارد یا خیر؟

در این زمینه همانند مطالب قبلی نظرات مختلفی ابراز شده است ولی در نظر اساسی متفاوت قابل توجه است:

نظر نخست این است که در اثر اقتباس شده، ابتکاری وجود ندارد و پدید آورنده آن از اثر اصلی که در آن ابتکار به کار رفته، استنساخ کرده و از طبیعت و ابتکار یا تلاش و تخیلات خود الهام و بهره ای نگرفته است. لذا استنساخ یا کپی برداری را نمی توان اثر یا آفرینه تلقی کرد تا مورد حمایت قانونگذار باشد و از این جهت حقوقی برای وی متصور نیست. و اگر کسی بدون اجازه وی از تصویر مزبور اقتباس کند قانون از وی حمایت نمی کند و اعتراض او پذیرفته نیست. نظر دوم که مورد تایید بسیاری از حقوق دانان قرار گرفته، چنین است که در اقتباس، ابتکار وجود دارد. اقتباس کننده از ذوق و استعداد خود برای به تصویر کشیدن آن کمک گرفته است که با تصویر حاصل از دستگاه مکانیکی و عکس برداری کاملا تفاوت دارد. اقتباس کننده با دست توانمند و تلاش فراوان، با بهره گیری از شخصیت خود، موفق به ترسیم اثر و تصویری شده است که تشخیص و تمیز آن از اثر اصلی متعذر است و همین خصوصیت اثر پدید آمده، نشانگر اوج ابتکار و کمال توانائی فنی پدید آورنده آن است.

بنابراین نظر، اثر اقتباسی ، یک آفرینه فکری و هنری و فنی است که قابلیت حمایت قانونی دارد و اگر در اقتباس از پدید آورنده اثر اصلی یا قائم مقام وی اجازه اخذ شده باشد یا از اثری اقتباس شده باشد که به علت گذشت زمان مورد حمایت قانون نیست، اثر اقتباس شده به عنوان یک اثر فکری و ذهنی، مورد حمایت قانونگذار خواهد بود.

در اقتباس با اخذ مجوز عقیده بر این است که اگر اقتباس کننده بخواهد در رنگ اثر اقتباسی تغییر دهد که با رنگ اثر اصلی تفاوت پیدا کند، در این مورد نیز اخذ اجازه از پدید آورنده اثر اصلی ضروری است.