واقعیت سازمانی Organizational Reality

چکیده ای از تعاریف موجود در کتاب واقعیت سازمانی 

دکتر علی اکبر فرهنگی، دکتر هومن قاپچی

از خودبیگانگی در نهایت هر جا که باشید به سراغتان خواهد آمد، مهم نیست که مردم در محیط کار فیزیکی کار می کنند یا به دورکاری روی آورده اند، مهم این است که افراد «با یکدیگر» کار کنند، چه در خانه و به شکلی مجازی، چه در محیط کار و حضوری. بسیاری از مردم دیگر نمی خواهند ساعت های طولانی را در محل کار صرف کنند. (دوگانگی محیط فیزیکی و مجازی کار، ریخت شناسی مشاغل دیجیتال، چگونه دیجیتالی شدن و مجازی سازی محیط های سازمانی جدید را پدید می آورند، دی کامپوس ری بی رو و نپی، 2021)

تبیین سازمان اجتماعی یعنی ایجاد توازن و تعادل بین محل کار سازمان با راهبردهای تجاری اش به منظور بهینه سازی اثربخشی افراد و دستیابی به اهداف تجاری راهبردی آن.دستیابی به این هدف مهم، ابعاد مختلف یک شرکت مانند محیط کار فیزیکی و مجازی، فرهنگ، فرایندهای تجاری، فناوری ها و سایر منابع را در بر می گیرد. (مدیریت محل کار، ردلین، هوهنبرگر، ترنبول، 2020، صفحه 179)

ادبیات مربوط به طراحی محل کار که شامل استراتژی های فردمحور است از زمان جنگ جهانی دوم به بعد مورد توجه قرار گرفت. در دهه های اخیر ، فرهنگ های سازمانی دچار تحولاتی مستمر از منظر تنوع، روندهای کاهش هزینه و فناوری شده اند. (تغییر ماهیت و سازماندهی کار: مروری بر ادبیات بررسی توسعه منابع انسانی، اسکالی راس و توراکو، 2020)

واقعیت سازمانی هم در بیرون سازمان معنا می یابد هم در درون آن. ظاهر و باطن سازمان و روابط موفق (نه الزاما موافق) بین این دو با یکدیگر واقعیت سازمان را شکل می دهند. کلید موفقیت در توانایی طراحی محل کار برای ثبت سبک های مختلف کار و تجربیات آن است: اول در داخل، با نیروی کار سازمانی، و دوم در خارج، با مراجعه کنندگان، ارباب رجوع و مشتریان (حکمرانی چابک و سازگار در واکنش به بحران: درس هایی از همه گیری کووید 19. مجله بین المللی مدیریت اطلاعات، جنسن و ون در وورد ، 2020)

یک نظرسنجی سراسری از بیش از 580 استرالیایی در مورد مزایای انعطاف پذیری و کار از راه دور توسط پژوهشگاه مک کریندل[1] نشان داد که 52 درصد از پاسخ دهندگان گزارش کرده اند بهره وری بیشتری در مکان ‎هایی غیر از دفتر کار داشته و افراد درونگرا نیز 30 درصد بازده بیشتری نسبت به افراد برون گرا هنگام کار در خارج از محیط سازمان داشته اند. بر اساس نظرسنجی تحلیلی محل کار پس ازکووید 2020 ، 69 درصد از نزدیک به 3000 کارمند گزارش داده اند که هنگام دورکاری رفاه بیشتری را تجربه کرده اند. 54 درصد این افراد غذای سالم تر خورده و 48 درصد امکان ورزش بیشتری داشته اند. (تاثیر محیط های کاری فعالیت محور بر فرسودگی شغلی و ابعاد تعامل؛ آرنتزه و لوبلانش، 2020)

با وجود این که مزایای محیط کار دیجیتال بر عملکرد و بهره وری کارکنان بر همگان بسیار روشن است. در عین حال، باید توجه داشت که طراحی آن مناسب همه طیف های نیروی انسانی نیست. یکی از چندین چالش ارائه شده در گزارش 2017 از سوی سازمان جهانی کار موید این مطلب است که ترس از ناتوانی در برقراری توازن میان زندگی شخصی و شغلی، موجب «استرس و اضطراب و احساس گناه» نیروی انسانی می شود.کاهش حمایت و بازخورد همسالان و از سوی دیگر ، تشدید کار ناشی از فشار برای پاسخگویی به درخواست های کاری در خارج از ساعت کاری این امر را تشدید می کنند (کتاب راهنمای نظریه های طراحی یکپارچه بین افراد و محیط دفتر، مولنبروئک و همکاران، 2020)

در یک سازمان متعالی عملکرد بهبود یافته از یک TTF[2] مطلوب (نسبت وظیفه به فناوری) ناشی می شود: هنگامی که فناوری با وظیفه مطابقت داردکاربران می توانند از ویژگی ها و توانایی های فردی پشتیبانی کرده و وظایف را بهتر انجام دهند. (مروری گسترده بر کاربرد نظریه تناسب وظیفه-فناوری. طراحی مسئولانه، پیاده سازی و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، گروبلار و بوتا[3]، 2020).

قدرت گفتمانی و مشروعیت بخشیدن به معنا اجزای کلیدی زمینه سازی هستند که در آن حس آفرینی اتفاق می افتد. این نیروها بر باورپذیر بودن معنا تاثیر گذاشته و طیف وسیعی از معانی احتمالی را که ممکن است افراد و سازمان ها به عنوان «حقیقی» یا «درست» بپذیرند را محدود یا مشخص می سازند. (برگرفته از کتاب رسانه های اجتماعی، هویت سازمانی و روابط عمومی، راتلج، 2021)

در جوامع تولیدکننده کالا، روابط بین موضوعات شکل روابط بین اشیا را به خود می گیرد و روابط بین محصولات، کار (کالا) به عنوان روابط اجتماعی ظاهر می شود. به نظر می رسد که این یک وارونگی ایدئولوژیکی دیگر است که به موجب آن روابط بین اشیاء به عنوان روابط اجتماعی پدیدار می شود. اما اگر این بتوارگی کالا، که اشیاء را با نسبت دادن به آنها به عنوان یک ارزش مبادله ای ذاتی تصور می کند، یک توهم باشد هم باز یک توهم عینی است. (قفس های بزرگتر، زنجیرهای بلندتر، یوهانس بیتز، 2021)

مفهوم بیگانگی نه تنها برای درک اینکه چگونه سرمایه داری خود را بازتولید می کند، بلکه برای یافتن جایگزین هایی برای مفهوم «مثلا-مقدس سرمایه داری» نیز ضروری است. (ازخودبیگانگی رازآلود، تاملی در گذرگاه مارکس، فوکو و فدریچی، کریستین فایاردو، 2021)

رویکردها و ابزارهای متعددی وجود دارد که می تواند درک ما از مکانیسم ها و علیت ها را بهبود بخشد. استفاده از برچسب استنباط علی به طور انحصاری تنها برای طیف محدودی از روش ها نشان می دهد که دانشمندان و محققانی که از روش های دیگر استفاده می کنند به بیراهه ای روشی رفته و در اصل، درگیر استنباط علت نیستند. با افزایش دانش ما از سیستم های زیستی و اجتماعی و افزایش دسترسی به منابع محاسباتی، ابزارهای مختلف مدل سازی پویا در اپیدمیولوژی و همچنین مدل سازی ترکیبی و روش های آماری افزایش می یابد. اما از عمدها و علت ها در علوم اجتماعی نباید غافل شد. (مدل سازی پویا، ابزاری برای استخراج علیت، اکلی، لسلر، گلیمور، 2021)

یک محل کار دیگر تنها فضای فیزیکی دفتر نیست، بلکه ترکیبی از فضاهای فیزیکی، مجازی، اجتماعی و ذهنی است که با یکدیگر در ارتباط هستند و یک محیط کار مشترک را تشکیل می دهند. چالش سازمان های دیجیتالی در عصر اینترنت اشیا فراتر از دیجیتالی شدن فرایندهای سازمانی، اتصال، یکپارچه سازی سیستم و تجزیه و تحلیل خودکار داده ها است. این است که چگونه می توان این چهار فضا را در کار توزیع شده از وظایف نیروهای دانشی پشتیبانی کرد. هیچ قانون واحدی برای پیروی وجود ندارد. سازمانها باید فرآیند را با تجزیه و تحلیل کار نیروهای دانشی آغاز کنند. (فناوری های ارتباطی یکپارچه در سازمان های جهان شمول، بولتون و همکاران، 2021)

یکی از معتبرترین و موثرترین روش ها برای افزایش جذابیت اقناعی این است که جنبه ای از پیشنهاد اقناعی (یعنی محتوا ، منبع یا محیطی که در آن ارائه می شود) با وجهی از وجوه گوناگون شخصیت مصرف کننده مطابقت داده شود. این تطبیق شخصی در اقناع (که به آن طراحی، هدف گذاری، سفارشی سازی یا شخصی سازی نیز گفته می شود) نیازمند شیوه بیان و نحوه ارائه ای قوی است تا فرد اقناع شده، رویکردش نسبت به آن مسئله را به عنوان عقیده خودش در نظر بگیرد. (مروری بر چارچوب مفهومی اثرگذاری مطابقت شخصی در اقناع، تینی و همکاران، 2021)

اگرچه مبحثی همچون مشروعیت سازمانی روندی رو به رشد داشته و بسیار مورد بررسی قرار می گیرد، با این وجود، محافل آکادمیک هنوز با چالش اندازه گیری آن روبرو هستند. در حال حاضر، دانشگاهیان بر بهبود و یکپارچه سازی سیستم های اندازه گیری مشروعیت در سطح خرد تمرکز کرده اند. با این وجود، اندازه گیری مشروعیت در سطح کلان با توجه به نیازها و امکانات ارائه شده توسط فناوری های جدید هنوز آن طور که باید و شاید تکامل نیافته است. (اندازه گیری سطح کل مشروعیت سازمان: پیامدهای آن برای نوآوری باز، بالبوئا، لوپز و همکاران، 2021)

نگاه ویژه به جامعه پذیری به عنوان یک حوزه تحقیق تنها در صورتی مفید است که همه اشکال آن را بررسی کنیم، حالت های ایستا و پایا، عام و خاص، متداول یا موردی، درونی و بیرونی. با توجه به تنش هایی همچون خشم و علاقه، سوءظن و اعتماد که روی جامعه پذیری تاثیرگذار خواهند بود. (مشکل جامعه پذیری، بازگشت به آینده جامعه پذیری: بازتفکری از منظر جامعه شناسی، ورد آمیت، 2021)

بحث بیگانگی که نخست در فرانسه گسترش یافت، بارها بر روی تئوری های مارکس نیز کشیده شد. در همان حین که سرانجام و فرجام جنگ جهانی دوم به حس اندوهی عمیق ناشی از بربریت های نازیسم و فاشیسم می رسید، موضوع وضعیت و سرنوشت فرد در جامعه نیز بیش از پیش مورد توجه قرار می گرفت. علاقه فلسفی روزافزون به مارکس در همه جای اروپا آشکار بود. اما اغلب تنها به نسخه های خطی اقتصادی و فلسفی سال ۱۸۴۴ اشاره می کرد؛ حتی بخش هایی از کپیتال که لوکاچ برای ساخت نظریه اصلاح خود استفاده کرده بود نیز مورد توجه قرار نگرفت. همچنین، برخی از جملات از نسخه های خطی اقتصادی و فلسفی سال 1844 بدون توجه به بافتار، تبدیل به نقل قول های سطحی هیجان انگیزی شده بود که ظاهرا اثباتی بر وجود رادیکال متفاوتی با عنوان «مارکس جدید» بود. مارکس جدیدی مملو از فلسفه و خالی از اقتصاد. حتی کسانی که درباره از خودبیگانگی در اروپا می نوشتند، دست نوشته ها را درست نخوانده بودند. (دست نوشته های مارکس درباره ازخودبیگانگی، مارچلو موستو، 2021)

از آنجا که نهادگرایان اصیل همواره به تحقیق در مورد واقعیت اجتماعی به مثابه «تمام آن پدیده هایی که وجودشان لزوما به انسان و تعاملات آن ها بستگی دارد» علاقه مند بوده اند، بنابراین به منظور حل مسئله موثر و کنترل اجتماعی، درک ماهیت واقعیت اجتماعی یک الزام آشکار به نظر می رسد. با این حال، نهادگرایان تا به حال به ندرت، به صراحت به پرسش های وجود شناسی اجتماعی فکر کرده اند چه رسد به آن که نگاهی هستی شناسانه به این مقوله داشته باشند. (ماهیت واقعیت اجتماعی، ژورنال رئالیسم انتقادی، دی. الدر واس، 2021)

پیچیدگی ارتباطات، رسانه ها یا جامعه، ویژگی آن سازه ها نیست، بلکه پیچیدگی تفکر است که در تئوری افزایش و در عمل از آن کاسته شده است. مواجهه با ارتباطات (بیشتر) به عنوان یک عملکرد فرهنگی انسانی و کنش اجتماعی و مواجهه با رسانه ها (هرمنوتیک تر از نظر فنی) مستلزم مفهوم سازی این سازه ها به عنوان الگوهای دانشی، به مثابه برنامه های فرهنگی در جستجوی معنایی آگاهانه و ارتباطی معنادار با زندگی اجتماعی است. بنابراین، نیاز به تغییر پارادایم از مفاهیم کارکردی و عینی گرایانه به مفاهیم هرمنوتیک باز - نه تنها برای ایجاد چارچوب وسیع تری از تجزیه و تحلیل و تفسیر تغییرات اجتماعی و فرهنگی بلکه از طریق ویژگی رسانه-محور ارتباطات و ارجاعات به جامعه، وجود دارد. (سپهر فرهنگی نمادین کنش اجتماعی، تی ای بائور، 2021)

رفتارهای کاری اجتماعی در سپهر جهانی شده در خلاء فرهنگی عمل نمی کند. ما نیازمند ارزیابی این مهم هستیم که رفتارهای شهروندی سازمانی - بسته به استنباط میزان رسمیت سازمان از سوی کارکنان و عدم قطعیت در وفاداری شان تا چه اندازه در فرهنگ های گوناگون، متفاوت است. (آیا رسمیت سازمانی بر رفتار شهروندان سازمانی اثر می گذارد؟ فیشر و فریرا، 2019)

با گسترش روزافزون واقعیت مجازی[4]، واقعیت افزوده[5] ، واقعیت ترکیبی[6]و دوقلوهای دیجیتالی[7] در کنار هوش مصنوعی[8]، شبکه های فایو- جی[9]و وب 2 بعدی حاضر در همه جا[10]، ما در حال ورود به عصر جدیدی هستیم که با ترکیبی درهم تنیده از چند حالت مشخص می شود. این عصر جدید، از لحاظ سیستم های علوم شناختی انسانی و اجتماعی، با حوزه های قبلی فناوری اطلاعات متفاوت است. این فرایند درهم تنیدگی، بدون شک منجر به یک واقعیت جدید متمایز از نظر کیفی خواهد شد که در آن مرز بین جهان فیزیکی و دیجیتالی، مانند نمایش ها و شبیه سازی های دیجیتالی مه آلود و مبهم خواهد شد. (معرفی مفهوم اینترنت در عصر جدید واقعیت دیجیتال، بارانئی و چاپو، 2021)

مواجهه با ناشناخته ها یک مشکل اساسی در زیست سازمانی است. بانکها و موسسات سرمایه گذاری به معیارها و شاخصهای پیچیده ای برای هدایت و کنترل سرمایه خود متکی هستند.سازمان ها و ادارات دولتی، سیاست های خود را بر اساس پیش بینی های آماری در آینده ای نسبتا منطقی و معقول بنا می کنند و شرکت های فناوری پیشرفته، راهبرد های نوآوری خود را با هدف برآوردن تقاضای بازار در آینده می چینند. آینده های بالقوه بعد لاینفک حاکمیت سازمانی بوده و سازمان هایی که با محیط های پیچیده، نامشخص و جهانی شده مواجه اند باید سعی در ایجاد تعادل بین گذشته، حال و آینده داشته باشند. (پیش بینی و سازماندهی: مشاهده، شناخت و اداره آینده. نظریه سازمان، فلیوربوم و گارستن، 2021)

شایسته سالاری را می توان با مدل مدیریت مبتنی بر شایستگی افراد (مدل مدیریت استراتژیک فردی) مرتبط دانست، جایی که اهداف و آرمان های مشخص برای تیم ها و افراد به طور شفاف تعریف شده و ارزیابی عملکرد را بر اساس معیارهای تعیین شده قبلی انجام می دهیم. هنگامی که میزان شایستگی تبیین و تعیین می شود، این شاخص هم به صورت نمادین و هم از طریق پاداش متمایز برای افراد و تیم ها به رسمیت شناخته خواهد شد. بایستی تاکید کرد که در یک سیستم شایسته سالاری و مدیریت مبتنی بر شایستگی، احساس عدالت اجتماعی در سازمان و روابط برابری و اعتماد در سیستم تقویت خواهد شد. (شایسته سالاری و مدل مدیریت افراد مبتنی بر شایستگی: آرمان شهر یا واقعیت سازمانی؟ سوزا و واسکونسلوس، 2021)

فراجهان حاصل تقاطع محورهای فناورانه و مفهومی شامل فایو-جی، هوش مصنوعی، بلاک چین، تولید محتوا و محاسبات کوانتومی[11] و واقعیت توسعه یافته است. هسته اصلی فراجهان بهینه سازی مداوم تجربیات زندگی دیجیتال بشر از طریق XR (واقعیت تعمیم یافته) و تکرار مداوم فناوری و تجهیزات XR است. سرویس های دیجیتال مبتنی بر XR به تدریج در سناریوهای مختلف نفوذ می کنند و پیشرفت هایی را در تجربه زندگی دیجیتال فراجهانی ایجاد می کنند و اینگونه عصر فراجهان را شروع می کنند. (بیش اتصالی در عمل، کاربران شبکه های اجتماعی و فناوری های نوین، آرودا فیلو و همکاران، 2022)

تلفیق واقعیت تعمیم یافته XR با هوش مصنوعی AI اساسا به همه افراد در جهان احساس نابغه بودن می دهد زیرا هر داده ای که می خواهید فورا در مقابل چشمان شما در دسترس خواهد بود. در فراجهان، شما به طور کامل قادر خواهید بود از مغز خود نه برای یادآوری یا تحقیق، بلکه برای گرفتن تصمیمات حیاتی استفاده کنید. همین مسئله تعریف ما از مردم را نیز تغییر خواهد داد. ما چرایی آنچه را که می آموزیم در می یابیم. تنها به این فکر کنید که در جوانی چقدر وقت تلف می کنیم که صرفا چیزها را حفظ کنیم. با کمک واقعیت تعمیم یافته XRدیگر مجبور نیستیم هیچ یک از آن ها را انجام دهیم. (سپیدنامه آینده واقعیت تعمیم یافته، بوزنبرگ، 2022)

واقعیت تعمیم یافته یا بهتر است بگوییم گسترده (XR) ساختاری غالب بر تعداد دیگری از فناوری ها مانند فناوری های واقعیت افزوده(AR)، واقعیت مجازی(VR) و واقعیت ترکیبی(MR) است که هر یک از آن ها به صورت مجزا از متاورس و حتی مجزا از یکدیگر عمل می کنند. (متاورس، چشم اندازی به آینده هیجان انگیز اینترنت، چودهری، 2022)

در صورت برطرف شدن نگرانی ها در خصوص حریم شخصی و امنیت سایبری و همچنین ارائه یک نوآوری تحول آفرین درراستای ایجاد نیاز و بازار جدید، متاورس میتواند با کمک گرفتن از قابلیت های فناوری های واقعیت گسترده وفناوری های همه جانبه تمام زندگی روزانه افراد را فرا گیرد. (واقعیت مجازی و فراجهان، راتیوا و همکاران، 2022)

[1] McCrindle Research

[2] Task Technology Fit

[3]Grobbelaar, & Botha, 2020

[4] Virtual Reality

[5] Augmented Reality

[6] Mixed Reality

[7] Digital Twins

[8] Artificial Intelligence

[9] Five-G Networks

[10] omni-present 2D Web

[11] Quantum Computing

برگرفته از مقاله واقعیت سازمانی در هزارتوی پیچیدگی های ارتباطی،
از خودبیگانگی انسان پسامدرن در محیط های کاری شبه مدرن

فصلنامه آینده پژوهی رسانه، دکتر علی اکبر فرهنگی، دکتر هومن قاپچی

قاپچی, هومن, & فرهنگی, علی اکبر. (1401). واقعیت سازمانی در هزارتوی پیچیدگی های ارتباطی، از خودبیگانگی انسان پسامدرن در محیط های کاری شبه مدرن. دانش آینده پژوهی رسانه, 3(3), 10-35.

 دانشگاه تهران علی اکبر فرهنگی هومن قاپچی