تاملی در باب شناخت مبانی و مفاهیم مسکن مطلوب مبتنی بر فرهنگ و معماری ایرانی اسلامی

مسکن از دو منظر اصلی همواره مورد توجه بوده است: یک دلیل آنکه اصلی ترین عنصر شهر است، و دیگر آنکه مورد نیاز و توجه همه انسان ها در همه مکان ها و زمان هاست؛ علاوه بر آن، به دلیل آنکه مسکن (یا خانه) نخست، مکان زندگی خانواده است و دوم، به دلیل بار هنری و زیباشناسانه آن، که هردو بار ارزشی و فرهنگی دارند، توجه به آن و مطالعه در زمینه شناخت ویژگی های مطلوب مسکن همه گیر بوده است.آنچه مسلم و بدیهی است این مهم است که انسان بیشترین ساعات عمر خود را در مسکن خود سپری می کند. با ورود دین مبین اسلام به سرزمین ایران و همسویی تفکرات و اندیشه های برگرفته از قرآن و مفاهیم دینی اعتقادی، با تکنیک های ساخت در معماری ایران، معماری این سرزمین، با محتوایی مقدس، همراه شد. با اینکه اصول اسلام، حقایقی ثابت و تغییرناپذیر است که برای همه زمان ها وضع شده، ولی فروع آن زیاد بوده و اجتهاد ضرورت دارد. یعنی در هر عصر و زمانی به افراد متخصص نیاز است تا اصول اسلامی را با مسائل متغیری که در زمان پیش می آید تطبیق داده و معین نمایند که این مسائل وارد بر چه اصولی است، بدیهی است اصولی که در مورد مسکن وضع شده از این قاعده مستثنی نبوده و باید بازشناسی و با شرع و شرایط زمان انطباق داده شود. با گذشت زمان، گسست فرهنگی و بحران هویت، در کالبد خانه ها و سیمای شهرهای ایرانی پدیدار گشت؛ به طوری که دیگر نمی توان رابطه ای منطقی بین معماری معاصر و معماری غنی و پرمحتوای گذشته این سرزمین یافت. بی توجهی یا عدم توجه کافی مسکن با رویکرد ایرانی اسلامی باعث شده که ارزش ها و سنت های قدیمی در کالبد و سیمای مسکن زیر پا گذاشته شود، و مردم نیز از حسنات و ارزش های آن بی بهره بمانند، لذا این مسئله، بستری لازم را برای نگارش پژوهش حاضر فراهم کرده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با هدف شناخت و احیای نگرش فرهنگ و معماری ایرانی - اسلامی و بهره گیری از مبانی و مفاهیم آن در راستای اصول و ارزش های معماری ایرانی اسلامی برای تحقق الگوسازی مسکن مطلوب شکل گرفته است که غالب مطالعات آن از نوع اسنادی (کتابخانه ای) استوار بوده است. با استناد به نتایج این پژوهش می توان این گونه برآورد نمود که، برای بازگشت به الگوی ایرانی اسلامی در طراحی مسکن چهار عامل امنیت و آسایش ، داشتن حریم خصوصی ، استفاده از عوامل طبیعی و تواضع در خانه به عنوان مبانی و مفاهیم مسکن بر مبنای فرهنگ و معماری ایرانی اسلامی هستند.

کلیدواژه ها:

مسکن ، مسکن اسلامی ، شاخص های مساکن ایرانی ، معماری اسلامی