بررسی میزان توانمندی زمین شناسی منطقه بیرجند در ایجاد و گسترش بندسارها

استان خراسان از جمله مناطقی است که به دلیل بارش کم، امکان کشت دیم زار فراهم نیست و لذا بندسار شیوه سنتی موثر در منطقه برای کشت سیلابی به حساب می آید. محدوده مورد مطالعه در ناحیه بیرجند در برگیرنده نقشه چهارگوش زمین شناسی بیرجند در مقیاس 1:250000 می باشد. شهر بیرجند و مراکز جمعیتی متعدد از جمله دستگرد، حاجی آباد، مراک، نوفرست، گیو، ماژان، خوسف، برمینگ، سرچاه شور و سهل آباد را در بر می گیرد. این مطالعه بر اساس بازدیدهای میدانی، بررسی های دورسنجی و پردازش تصاویر ماهواره ای گوگل ارث، و پردازش اطلاعات پایه در محیط Arc GIS انجام شده است. پس از مشخص شدن تنوع سازندهای زمین شناسی و تعیین درجات فرسایش پذیری و نوع بار رسوبی تولیدی هر یک، نسبت به تعیین نقش کیفی و کمی آن ها برای مکان یابی مناطق مستعد اقدام شد. بر اساس پردازش تصاویر گوگل ارث منطقه مورد مطالعه، میزان مساحت گستره بندسارهای شناسایی شده منطقه، 24000 هکتار است. وسعت مناطق دشتی و مخروط افکنه ای منطقه که مکان مناسبی برای توسعه بندسارها می باشند به میزان 658222.2 هکتار محاسبه شد که حدود 42.07 درصد منطقه را پوشش می دهد. با مقایسه این ارقام چنین استنباط می شود که تنها 3.65 درصد از عرصه آبرفتی و دشتی در منطقه تاکنون تحت احداث و بهره برداری بندسارها قرار گرفته است. واحدهای سنگی به لحاظ شدت فرسایش پذیری و نوع باررسوبی تولیدی، به طبقات مناسب، تاحدودی مناسب، نامناسب و خیلی نامناسب طبقه بندی شدند که بر اساس نتایج آن میتوان دریافت که بیش از 75 درصد سازندهای مناطق بالادست از پتانسیل نامناسب و خیلی نامناسب برخوردارند و تنها 20 درصد نواحی باقیمانده دارای اثرات مثبت برای احداث بندسارها می باشند. لذا بایست با در نظر گرفتن عامل زمین شناسی و تلفیق با سایر عوامل از جمله شیب منطقه و میزان وقوع سیلاب آبراهه ها نسبت به تعیین مناطق توسعه بندسارها اقدام جامع بعمل آورد.

کلیدواژه ها:

فرسایش پذیری ، بار رسوبی ، مکان یابی ، پتانسیل زمین شناسی ، پخش سیلاب ، حوضچه ذخیره آب و رسوب