ارزیابی و برنامه ریزی عملیات کنترل فرسایش خاک با مدل اسکالوگرام

امروزه پدیده فرسایش خاک(آبی، بادی) به عنوان یکی از اصلی ترین فرآیندهای تخریب اراضی در مناطق مختلف دنیا از جمله ایران به شمار می آید. در طی چند دهه اخیر تحقیقات علمی و عملی در رابطه با ارزیابی و برنامه ریزی عملیات کنترل فرسایش خاک مورد توجه محققان قرار گرفته است. در اقالیم خشک و نیمه خشک ایران علاوه بر اثر فرسایش آبی، فرسایش بادی به عنوان عامل موثر در تخریب و ایجاد خسارت در این مناطق می باشد. اراضی مرتعی آق قلا و گمیشان با اقلیم نیمه خشک و بیابانی با بادهای گرم وخشک و هچنین خاک هایی با بافت ریزدانه و درصد املاح بسیار بالا، پوشش گیاهی تنک به همراه طوفانهای گرد وغبار، منطق های شکننده و حساس در برابر فرسایش بادی است. وجود تپه های ماس های طولی، برخانی، نبکاها و سطوح ماس های فعال دلیلی بر فرسایش بادی منطقه می باشد. بنابراین ارزیابی و عملیات کنترل فرسایش بادی در این مناطق الزامی است. هدف اصلی این بررسی با توجه به آسیب پذیری اراضی به فرسایش بادی تهیه برنامه ای مناسب برای کنترل فرسایش بادی در مناطقی با حالت بحرانی و شناسایی مناطقی با بیشترین فرسایش پذیری و هچنین تشخیص عامل اصلی فرسایش بادی می باشد. برای این منظور از مدل ریاضی اسکالوگرام استفاده گردید. روش اسکالوگرام یک ابزار پردازش اطلاعات بمنظور رتبه بندی و طبقه بندی واحدهای یک مجموعه بکار گرفته می شود. ب ا توجه به روش فوق منطقه مورد مطالعه بر اساس واحدهای ژئومرفولوژی به 12 واحد کاری تقسیم، سپس در هر یک از واحدها عوامل فرسایش پذیر (شاخص پوشش گیاهی، مواد آلی، بافت خاک، شوری خاک، مدیریت اراضی مرتعی و رطوبت خاک) اندازه گیری و ارزشیابی گردید. بررسی ها نشان داد که واحدهای کاری 8 (رخساره شورزار با مرفولوژی سبخا) و واحد کاری 11 (رخساره باتلاقی) به ترتیب بیشترین و کمترین آسیب پذیری را نسبت به فرسایش بادی داشته است. از مهمترین عوامل موثر در فرسایش پذیری نیز شوری خاک و شاخص پوشش گیاهی را می توان نام برد

کلیدواژه ها:

فرسایش بادی ، واحدهای ژئومرفولوژی ، نبکا ، سبخا ، مدل اسکالوگرام ، آق قلا-گمیشان