بررسی صفات عقل در حدیقه الحدیقه سنایی

از موضوعات مورد اختلاف در ادبیات فارسی ، موضوع عقل است که دایره ی معنایی گسترده و گاه متناقضی یافته است و به مفهوم عقل در ادبیات فارسی از منظرهای متفاوتی پرداخته شدهاست و شاعران و نویسندگان با دیگاه های متفاوت در مورد عقل سخن گفته اند؛ که این مطلب اهمیت مفهوم عقل را در ادبیات فارسی می رساند. سنایی بابی از حدیقه را به عقل، عاقل و معقول اختصاص داده است که این نشان دهنده ی آن است که مفهوم عقل نزد سنایی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است و این که توجه سنایی به توصیف مقوله عقل ؛ بدین معنی است که او دیدگاه خاصی در مورد مفهوم عقل داشته است. در این نوشتار سعی بر این است تا صفات نسبت داده شده به عقل در حدیقه سنایی بررسی شود، از آنجایی که صفت ها ویژگی ها موصوف را بیان می کن ند و توضیحی برای موصوف خود هستند و در واقع نشانه های زبانی هستند که به کمک آن ها می توان به شناخت موصوف پرداخت بنابراین با بررسی صفات نسبت داده شده به عقل در اشعار سنایی با محوریت حدیقه متوجه دیدگاه سنایی در مورد عقل می شویم. در حدیقه به دو گونه صفات به عقل نسبت داده شده است زمانی که منظور سنایی از عقل، عقل شرعی است که آن را عین شریعت و حکمت الهی می داند که خداوند آن را برای خیر و صلاح بشر به او عطا کرده است و طی کردن راه سعادت بدون وجود آن غیر ممکن است، صفات نسبت داده شده به عقل رویکرد مثبت و ارزشی پیدا می کن ند ولی زمانی که عقل جنبه مادی و حساب گر پیدا می کند که از نظر سنایی در منافات با شریعت است، صفات نسبت داده شده به عقل منفی و سرزنش کننده است، در واقع سنایی از سر تعصبی که نسبت به شریعت، آن هم شریعت خاص خود دارد هر چیزی غیر از آن را پوچ و بی فایده می داند و تا زمانی که عقل در خدمت شریعت باشد چیزی غیر از آن نباشد آن را با صفات نیکو یاد می کند ولی زمانی که از شریعت خاص او دور شود و چیزی غیر از شریعت باشد آن را صفات منفی نکوهش می کند.

کلیدواژه ها:

حدیقه الحقیقه ، عقل ، صفت