جولان اسب در پهنه اساطیر ایران و فرهنگ اسلامی – ایرانی و ادبیات فارسی

اسب، این حیوان نجیب، از روزگاران کهن یار و یاور انسان در راه پر پیچ و خم حیات تا رسیدن به ستیغ بلند تمدن بوده است. هند و اروپاییان، نخستین قومی بودند که اسب را اهلی کردند.از طریق ایران، این جانور به سرزمین بابل و مصر راه یافت. این حیوان چهارپا که به هوش و فراست شهره است، در اساطیر ملل از جمله اسطوره های هند و ایرانی نیز مورد توجه بوده است. ایرانیان از دیرباز به نگهبانی و تیمار این حیوان مفید همت داشته اند.نام های اصیل بزرگان و پهلوانان ایران زمین همچون گرشاسب، لهراسب، جاماسب، گشتاسب، سیاوش که در شاهنامه آمده، در بسیاری موارد برگرفته از نام این حیوان و یا در پیوند با آن است و مبین ارج نهادن به آن می باشد. همچنین اهمیت این حیوان در فرهنگ اسلامی چه در آیات قرآن مجید و چه در روایات معصومین علیهم السلام کاملا مشهود و برجسته است. درباره تیمارداری ستوران به ویژه اسب، از دیرباز کتاب هایی خاص به اسم فرس نامه یا خیل نامه ، و یا گاه بخش هایی در کتاب های متناسب (مثلا در آداب الحرب و الشجاعه) فراهم آمد و در عهد صفویان و تیموریان هند، بیشتر کتاب هایی که در این باره نوشته اند در هند تالیف شد، خواه آنچه از سانسکریت به پارسی درآورده و خواه به فارسی تصنیف کرده باشند. شاعران زبان و ادب فارسی هم از قدیم تا کنون به توصیف اسب پرداخته اند و شاهکارهایی ماندگار در این باره آفریده اند. اوصاف فراوان و اسامی گوناگون از اسب (از قبیل: ابرش،ادهم،خنگ، بور، و ...) در آثار ادبی نمایانگر این است که این جانور شگفت انگیز همواره در کانون توجه باریک بینان عرصه ادب بوده است.در این نوشتار به نمونه هایی از اشعار شاعران فارسی زبان همچون رودکی، منوچهری، نظامی گنجوی و ... تا عصر حاضر پرداخته ایم. در عرصه تاریخ و جغرافیا نیز این مرکب افسانه ای به سبب اهمیتش در فتوحات، محبوب قلوب فاتحان بوده است.

کلیدواژه ها:

اسب ، اساطیر ، ایران ، اسلام ، ادبیات فارسی