نگاهی جامعه شناختی به مدیریت و حکمرانی منابع آب ایران در پرتو مفاهیم سرمایه اجتماعی و جامعه کوتاه مدت

تجربیات موجود و چالش های به وجود آمده در حوزه مدیریت و بهره برداری از منابع طبیعی به طور عام و منابع آب به طور خاص نشانگر این واقعیت است که حل مشکلات موجود چه در سطح کلان (حکمرانی و مدیریت) و چه در سطح خرد (بهره برداری و مصرف)، نیازمند یک نگاه و رویکرد میان رشته ای و کل نگر است. مدیریت منابع آب موضوعی چندبعدی و در عین حال سیستمی پیچیده متشکل از مولفه های گوناگون آب، تاسیسات فنی، مردم، نهادها و روابط گوناگون اجتماعی، محیط طبیعی و غیره است که کنش های متقابل اجتماعی موجود در این سیستم خود متاثر از زمان و مکان بوده و قطعا بدون یک رویکرد میان رشته ای قابل فهم و تحلیل نخواهد بود (Mollinga, 2008). لذا توجه به ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و به طور کلی جامعه شناختی در تحلیل ساختار و نظام مدیریت آب از اهمیت زیادی برخوردار است به گونه ای که اغلب مطالعات و کنفرانس های بین المللی به اتفاق بر این نکته تاکید نموده اند که بحران آب، یک بحران حاکمیت/حکمرانی و مدیریت آب است تا کمبود آب(نیک روش، 1389). بر این اساس می توان نشان داد رابطه معنادار و مشخصی بین توسعه ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی یک کشور و نحوه مدیریت و حکمرانی منابع آب در آن وجود دارد؛ که شاید مصداق بارز آن تولید مفهوم حکمرانی خوب در حوزه مدیریت آب باشد. به عبارت دیگر، میزان توسعه یک جامعه یا دولت در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی- که البته ارتباط تنگاتنگی با صلاحیت ذاتی دولت ها دارد- نقش تعیین کننده ای در نحوه مدیریت و بهره برداری پایدار از منابع آب دارد. معمولا دولت ها دید کوتاه مدتی دارند و تا حد زیادی آینده نگر نیستند و گاهی حکومت ها خود از موانع توسعه به شمار می آیند(ازکیا، 1387). این موضوع به ویژه در مورد ایران که گاهی به عنوان یک جامعه کوتاه مدت معرفی می شود اهمیت بیشتری پیدا می کند و می تواند تاثیر حوزه جامعه شناسی سیاسی/جامعه شناسی توسعه را بر نظام مدیریت آب کشور تبیین نماید(حب وطن، 1392).حکمرانی آب بیانگر ساختار و بستری است که فرآیندهای مختلف مدیریتی از جمله تدوین طرحها و برنامه های توسعه ای و حفاظت منابع آب و اجرای آنها، را تنظیم می کند. به عبارت دیگر این فرآیندهای مدیریتی در خلاء انجام نمی شود بلکه نیازمند بستری توانمند شامل قوانین، سیاست ها و ساختار تشکیلاتی مناسب است که همان حکمرانی خوب است(Rogers and Hall, 2003 به نقل از میرنظامی و باقری، 1396).

کلیدواژه ها:

مدیریت منابع آب ، حکمرانی آب ، سرمایه اجتماعی ، جامعه کوتاه مدت